بازار تبریز ؛ طولانی ترین بازار سرپوشیده جهان

ایران تعدادی از بهترین و جذاب‌ترین بازارهای تاریخی دنیا را در خودش جای داده است، از بازار تاریخی اصفهان بگیرید که به نوعی قطب صنایع دستی ایران محسوب می‌شود تا بازار تاریخی تهران که به قول معروف از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را در آن می‌توان پیدا کرد. تقریبا هر شهر مهم و قدیمی ایران یک بازار بزرگ دارد که در گذشته به عنوان قلب اقتصادی آن شهر شناخته می‌شد و جایگاه مهی در بین مردم داشت. یکی از این بازارها که اسمش به گوش بسیاری از ما خورده و اسمش در لیست میراث جهانی یونسکو ایران هم آمده، بازار بزرگ تبریز است. جاذبه‌ای تماشایی که در این مطلب می‌خواهیم از دیدنی‌های آن برای‌تان بگوییم و با معماری و تاریخ ساخت آن و اهمیتی که برای تبریزی‌ها و ایران داشته است، آشنا شویم. همراه‌مان باشید.

از بازار بزرگ تبریز چه می‌دانیم؟

بازار سرپوشیده تبریز یک کیلومتر طول دارد و گفته می‌شود هنوز هیچ کس نتوانسته است از تمام بخش‌های بازار دیدن کند. با وجود 6500 حجره، 20 راسته، 25 تیمچه، 35 سرا، 11 دالان، 4 نوع شغل و صنف و تعداد زیادی مدرسه، مسجد، کاراوانسرا و حمام در بازار تبریز این حرف درست به نظر می‌رسد.

بازار سرپوشیده تبریز که از آن به نام بازار بزرگ تبریز هم نام می‌برند، یکی از بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است و وسیع‌ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته آجری دنیا محسوب می‌شود. بازاری که در آن می‌توانید اجناس درجه یکی مانند فرش دستباف، محصولات چرمی، آجیل و ادویه، پارچه، صنایع‌دستی و مواردی از این دست بخرید و از تماشای معماری بی‌نظیرش غرق در لذت شوید.

نکته جالبی که درباره بازار تبریز وجود دارد این است که کامل‌ترین سازمان اجتماعی را در میان بازارهای ایران دارد. یعنی اینکه در قدیم افراد زمانی که وارد بازار تبریز می‌شدند، نیازی نداشتند برای انجام کارهای خود، از بازار خارج شوند و در همین جا می‌توانستند به مسجد، کاروانسرا، حمام، مدرسه، حجره و مکان‌های مورد نیاز دیگر دسترسی داشته باشند.

نام عکاس: نوید صدیقی

آدرس بازار تبریز

از آنجایی که بازار سرپوشیده تبریز بسیار وسیع و گسترده است، ورودی‌های مختلف و متعددی دارد و شما از بخش‌های مختلف شهر تبریز می‌توانید به آن دسترسی پیدا کنید. مهم‌ترین خیابان‌هایی که به این بازار دسترسی دارند، شامل خیابان‌های راسته کوچه، جمهوری و دارایی می‌شود.

ساعت کار بازار تبریز

حجره‌های بازار زمان دقیقی برای شروع و اتمام کار ندارند اما به طور معمول این حجره‌ها از ساعت 10:00 صبح تا 17:00 عصر فعال هستند.

بازار تبریز، دروازه‌ای رو به سوی آشنایی مردم

بازارها یکی از بهترین مکان‌ها برای آشنایی با مردم محلی هر شهر و زبان و فرهنگ آن‌ها هستند. زمانی که در بازارهای تاریخی قدم می‌زنید، سعی کنید کمی از حال‌وهوای خرید بیرون بیایید و به نشانه‌های فرهنگی و اجتماعی دقت بیشتری داشته باشید. با مردم محلی حرف بزنید و خودتان را به فرهنگ‌‌شان نزدیک‌تر کنید. 

بخش های مختلف بازار سرپوشیده تبریز برای خرید

همان‌طور که گفتیم بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده دنیاست، پس گشت‌و‌گذار در آن بدون دانستن اینکه چه چیزی را باید از کجا بخریم، کار سختی است. در ادامه می‌خواهیم به شما بگوییم در بخش‌های مختلف بازار تبریز چه چیزهایی می‌توانید بخرید.

بیشتر بخوانید: شیرینی های تبریز

• فرش دستباف در تیمچه مظفریه

اگر قصد خرید فرش دستباف از بازار بزرگ تبریز داشته باشید، بهترین گزینه‌ای که دارید تیمچه مظفریه بازار است. این تیمچه یکی از زیباترین و مشهورترین تیمچه‌های بازار است و مهم‌ترین مرکز تجارت فرش و قالی در شمال غرب ایران است. تعدادی از بهترین، زیباترین و نفیس‌ترین فرش‌های دستباف ایران را در اینجا می‌توانید پیدا کنید.

هیچ فرش ماشینی به تیمچه مظفریه راهی ندارد و حجره‌داران تیمچه در کنار خرید و فروش فرش دستباف، کار طراحی و مرمت انواع فرش و تابلو فرش هم انجام می‌دهند.

تیمچه‌های میرزاشفیع و بازار صادقیه هم گزینه‌های دیگر شما برای خرید فرش دستباف در بازار بزرگ تبریز است.

• طلا و جواهر در بازار امیر و تیمچه امیر

برای خرید طلا و جواهر در بازار تبریز دو گزینه دارید. یکی بازار امیر و دیگری تیمچه امیر. بازار امیر بورس طلا و جواهر بازار تبریز است و از مهم‌ترین و زیباترین بخش‌های بازار محسوب می‌شود. در حدود 112 مغازه در این بازار وجود دارد که در حدود 102 مغازه طلا و جواهر می‌فروشند.

تیمچه امیر هم یکی از معروف‌ترین تیمچه‌های بازار تبریز است و قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد. طراحی این تیمچه به صورت هشت ضلعی است و بزرگ‌ترین گنبد آجری بازار روی آن سوار شده است.

• لباس‌های بچه‌گانه و زنانه تیمچه شیخ کاظم

لباس‌های بچه‌گانه و زنانه را در تیمچه شیخ کاظم می‌توانید پیدا کنید. این تیمچه در تقاطع راسته جدید و راسته کفاشان قرار دارد و بیشتر حجره‌های آن به فروش لباس زنانه و بچه‌گانه مشغول هستند. تعدادی از حجره‌ها نیز در اختیار صنف حوله‌داران است.

• بلور و ظروف شیشه‌ای از قیزبستی بازار

از قدیم مردم برای خرید وسایل شیشه‌ای مانند بلور راهی قیزبستی بازار می‌شدند.

• لوازم آرایشی و لوازم‌التحریر بازار شیشه‌گر

بورس لوازم آرایشی و لوازم‌التحریر در بازار تبریز، بازار شیشه‌گرها است. در گذشته در این بازار شیشه فروخته می‌شد و در حجره‌های آن کار شیشه‌سازی می‌کردند، به همین دلیل به نام بازار شیشه‌گرها شهرت پیدا کرده است. 

• کفش و کیف چرمی از بازار کفاشان

برای خرید محصولات چرمی به ویژه کیف‌ها و کفش‌های چرمی‌ معروف تبریز، باید سری به بازار کفاشان بزنید.

• گیاهان دارویی و ادویه‌جات در بازار صفی

برای خرید بهترین گیاهان دارویی و ادویه‌ها در بازار تبریز باید سری به بازار صفی بزنید.

نام عکاس: علی موناپور

تاریخچه بازار تبریز

قدیمی‌ترین نوشته‌هایی که در آن به بازار تبریز اشاره شده است، به قرن چهارم هجری قمری باز می‌گردد. بر اساس این نوشته‌ها می‌توان گفت بازار قدیم تبریز قدیمی‌ترین بازار خاورمیانه است و تاریخچه‌ای طولانی دارد. بازاری که سالیان سال در مسیر جاده معروف ابریشم قرار داشت و یکی از مهم‌ترین مراکز داد و ستد در ایران به حساب می آمد. اهمیت بازار تبریز به اندازه‌ای بود که دروازه‌های آن، در حکم دروازه‌های اصلی شهر محسوب می‌شد.

نام بازار تبریز در دوره سلجوقی بر سر زبان‌ها افتاد اما این دوره ایلخانی بود که باعث شد بازار تبریز شهرت زیادی پیدا کند و اعتبار فراوانی به دست آورد. در دوره ایلخانی تبریز به عنوان پایتخت انتخاب شد و مهم‌ترین شهر ایران لقب گرفت. در این دوره جاده ابریشم بسیار پررونق و پررفت‌وآمد بود و سه بارانداز اصلی در آن وجود داشت که اولی در چین، دومی در تبریز و سومی در رم قرار گرفته بود.

رونقی که تا دوران صفویه ادامه داشت و میزبان بازرگانان و تاجران از شهرها و کشورهای دور و نزدیک بود. در سال 1193 ه.ق (1158 ه.ش) زلزله مهیبی در تبریز آمد که بیشتر بناهای این شهر با خاک یکسان شد و بازار تبریز هم یکی از این بناها بود.

در اواخر دوره زندیه و ابتدای دوره قاجار اما بازار تبریز به دستور نجفقلی خان دنبلی (حاکم وقت تبریز) بازسازی شد و جان دوباره‌ای گرفت. بازاری که امروز می‌بینیم، نتیجه همین بازسازی است.

بازار تبریز در دوران قاجار هم پر رونق بود و به عنوان شاهرگ اصلی صادرات ایران به اروپا، نقش مهمی در اقتصاد ایران داشت. در زمان عباس میرزا (ولیعهد ایران) بازار تبریز به مرکز تجارت با دنیا تبدیل شد. تاجرانی که از طریق جاده ابریشم وارد ایران می‌شدند، ابتدا کالاهای‌شان را به بازار می‌آوردند و سپس این کالاها را در سرتاسر ایران پخش می‌کردند. بازار تبریز به اندازه‌ای در دوره قاجار اهمیت پیدا کرد که یک چهارم حجم تجارت کلی ایران (بیشتر از بازار تهران) در آن انجام می‌شد.

رفته رفته با قدرت گرفتن تهران به عنوان پایتخت و کمرنگ شدن جاده ابریشم در معادله های جهانی، بازار تبریز اهمیت خود را در اقتصاد ایران از دست داد. البته هنوز هم این بازار در اقتصاد تبریز نقش مهمی بازی می‌کند و به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تبریز، جایگاه بالایی در زندگی، اقتصاد، فرهنگ و جامعه تبریز و ایران دارد.

مهم‌ترین جاهای دیدنی بازار تبریز

‌بازار سنتی تبریز بسیار بزرگ است و بخش‌های زیادی دارد که بازدید از تمام آن‌ها در یک روز و دو روز امکان‌پذیر نیست. به همین خاطر تعدادی از مهم‌ترین جاهای دیدنی بازار تبریز را به شما معرفی می‌کنیم تا اگر سفری به شهر اولین‌ها داشتید و خواستید از بازار تبریز دیدن کنید، حداقل از مهم‌ترین جاذبه‌های بازار دیدن کرده باشید.

• تیمچه مظفریه

معروف‌ترین و زیباترین بخش بازار تبریز، تیمچه مظفریه است، جایی که به عنوان مهم‌ترین مرکز تجارت فرش و قالی استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود و بهترین فرش‌های دستباف ایران را می‌توان در آن پیدا کرد. در این تیمچه در کنار خرید فرش می‌توانید فرش‌های قدیمی دستباف خودتان را مرمت کنید یا کار طراحی فرش‌های دستباف و تابلو فرش‌های‌تان را به حجره‌داران این تیمچه بسپارید. 

آدرس: حد فاصل قیزبستی بازار و بازار کاغذ فروشان

• مسجد جامع تبریز

یکی از معروف‌ترین مساجد تبریز و جاهای دیدنی تبریز است که از آن به عنوان مسجد جامع کبیری هم یاد می‌کنند. قدمت این مسجد به دوره سلجوقی باز می‌گردد، هر چند در زلزله معروف 1193 ه. ق، اینجا یک بار به طور کامل تخریب شد و در دوره قاجار مورد بازسازی قرار گرفت. مسجد جامع تبریز در انتهای بازار و نزدیکی ضلع جنوبی مدرسه طالبیه قرار دارد.

آدرس: خیابان شهید مطهری (راسته کوچه)، سرای حاج علی اکبر بزرگ

• مدرسه طالبیه

مشهورترین مدرسه بازار تبریز محسوب می‌شود و محل تحصیل افراد بزرگی مانند علامه طباطبایی، علامه جعفری، علامه امینی بوده است. کتابخانه مدرسه طالبیه هم شهرت زیادی دارد و محل نگه‌داری بیش از30 هزار جلد کتاب مرجع و 350 جلد کتاب خطی، سنگی و سربی است. این مسجد در انتهای بازار و همسایگی مسجد جامع تبریز قرار گرفته است.

آدرس: خیابان شهید مطهری (راسته کوچه)، سرای حاج علی اکبر بزرگ

• حمام خان

حمام خان یکی از مجلل‌ترین حمام‌های تبریز بود و بعد از تغییر کاربری، به کارگاه کفاشی تبدیل شد. حمامی به جای مانده از دوره قاجار که در فهرست آثار ملی ایران نیز قرار دارد.

آدرس: خیابان آیت الله بهشتی، کوچه میرزا رضا، کوچه خان

• امامزاده جمال تبریز

برای زیارت امامزاده جمال، باید خود را به مسجد حاجت در راسته کوچه برسانید. این زیارتگاه، مرقد امامزاده موسی، معروف به سید جمال، از فرزندان امام موسی بین جعفر است.

آدرس: خیابان راسته کوچه (خیابان شهید مطهری)، دباغ خانه، مسجد حاجت

• موزه قرآن و کتابت

موزه قرآن و کتابت تبریز یکی از مهم‌ترین موزه‌های تبریز محسوب می‌شود و در فضای مسجد شاه طهماسب (مسجد صاحب الامر) برپا شده است. قدمت این مسجد به دوره صفوی باز می‌گردد و خود بنا نیز به عنوان یک جاذبه تاریخی و گردشگری، ارزش زیادی دارد. در این موزه می‌توانید از آثاری مانند انواع نسخ خطی، قطعه‌هایی از آثار خوشنویسان معرف ایران و مجموعه‌های نفیس قرآنی دیدن کنید.

آدرس: انتهای خیابان مدنی دوم، مسجد صاحب الامر

• موزه بازار و مشاغل

موزه بازار مشاغل به مشاغل فراموش‌شده یا در حال فراموشی تبریز اختصاص پیدا کرده است. این موزه سه طبقه است و 11 غرفه دارد. عطاری، عکاسی سنتی، نجاری و آهنگری از جمله مشاغلی است که در این موزه به آن پرداخته شده است.

آدرس: خیابان چایکنار (آزادگان)، خیابان آینه سازان، کوچه یخچال

• زورخانه گرشاسب یل

این زورخانه، قدیمی‌ترین زورخانه شناخته شده تبریز است که به شخصی به نام پهلوان حاج علی سقط فروش اختصاص داشت. بسیاری از کشتی‌گیران و پهلوانان تبریزی کار خود را از این زورخانه شروع کرده‌اند. متاسفانه این بنای مهم این روزها به حال خود رها شده است و در خطر تخریب قرار دارد.

آدرس: بازار صادقیه

• رستوران حاج علی

نمی‌شود از بازار تبریز دیدن کرد اما سری به معروف‌ترین رستوران این بازار، رستوران حاج علی نزد. شهرت این رستوران به خاطر کباب‌های آن به ویژه کباب‌های برگی است که سرو می‌کند. البته سوپ و نوشیدنی رایگانی که در کنار هر غذا داده می‌شود و فضای دنج و قدیمی این رستوران هم در مشهور شدن آن بی‌تاثیر نبوده است. رستوران حاج علی به مدت 100 سال است که خدمات ارائه می‌کند و تا به حال مشتریان خود را راضی به خانه فرستاده است.

ساعت کار رستوران: رستوران حاج علی فقط وعده غذایی ناهار سرو می‌کند و از ساعت 14:30 به بعد هم مشتری نمی‌گیرد. برای خوردن غذا در این رستوران باید بجنبید، چرا که از ساعت 12:00 به بعد، میزی برای نشستن وجود ندارد و مجبورید برای یک مدت طولانی در صف بمانید.

آدرس: بازار صادقیه، بازار کلاهدوزان

معماری بازار تبریز

بازار تبریز یک بافت اصلی دارد که در دو راسته سرپوشیده شمالی-جنوبی و شرقی-غربی کشیده شده است. باقی بخش‌های بازار به مرور زمان در راستای این دو راسته گسترش پیدا کرده‌اند. بازار عرضی 4 تا 5 متری دارد و ارتفاع سقف آن به 5 تا 6 متر می‌رسد.

به دلیل آب‌وهوای سرد تبریز در بیشتر زمان‌های سال، بازار به صورت پوشیده ساخته شده است. برای تامین روشنایی بازار روزنه‌هایی در سقف قرار داده شد تا نور از درون آن‌ها وارد بازار شود و به یک اندازه فضای بازار را روشن کند.

بخش‌های مختلف بازار

بازار تبریز بخش‌های مختلفی دارد که این قسمت‌ها به صورت درهم تنیده و به عنوان جزئی از مجموعه بزرگ‌تر بازار در کنار هم قرار گرفته‌اند.

35 سرا، 19 دالان، 2 چهارسو، 1 میدان، 31 بازار، 7 بازارچه، 20 تیم یا تیمچه، 3 بقعه، 5 راسته، 29 مسجد، 2 گذر، 5 موزه، 1 خانه، 8 دروازه و 2 کتابخانه، 4 مدرسه، 6 حمام، 1 زورخانه، 1 یخچال و 2 پل بازار، بخش‌های مختلف بازار را تشکیل می‌دهند.

مراسم عزاداری بازار تبریز

بازار سنتی تبریز فقط محل داد و ستد نیست و مراسم مختلفی در آن برگزار می‌شود که مشهورترین آن‌ها، مراسم محرم و صفر است. عزاداری که به شکلی سنتی و پرشور برگزار می‌شود و حال‌وهوای قدیم را دارد.

این مراسم بین هشتم تا دوازدهم محرم برگزار می‌شود. حجره‌ها در این 5 روز، به صورت هماهنگ با هم می‌بندند و هیچ خرید و فروشی انجام نمی‌دهند. مرکز این عزاداری‌ها، تیمچه مظفریه است. عزاداران در این 5 روز با لباس‌هایی سرتاپا مشکی و دستارهایی سیاه در بازار عزاداری می‌کنند و هر کدام از آن‌ها به یک دسته یا گروه تعلق دارند. مرثیه‌هایی که خوانده می‌شوند، به زبان ترکی آذربایجانی است و عزاداری بدون صدای سنج و طبل، به شکلی سنتی و ساده برگزار می‌شود. مراسم عزاداری در بازار کاملا مردانه است و زن‌ها نمی‌توانند در آن مشارکتی داشته باشند. این آیین عزاداری در فهرست آیین‌های ملی هم قرار دارد.

اقامت در تبریز

در سفر به تبریز گزینه‌های متنوعی برای اقامت دارید، از هتل‌های 5 و 4 ستاره بگیرید تا انواع ویلا و آپارتمان. برای اجاره ویلا و سوئیت در تبریز یا هتل در این شهر، می‌توانید سری به سایت هومسا بزنید و انتخاب‌های مختلف و متفاوتی برای شب‌مانی در تبریز داشته باشید.