قناتهای یزد؛ شاهکار مهندسی ایرانی در کویر
ایران کشور کم‌آبی است. از دیرباز تا کنون، مشکل کم‌آبی، به‌ویژه در نواحی مرکزی و کویری کشورمان مطرح بوده و هست. ابداع راه‌حل هایی برای استخراج آب نیز در همین راستا ارزشمند بوده و همواره مد نظر قرار گرفته است.
قناتهای یزد، از مهمترین شاهکارهای مهندسی ایران هستند. ابداع این قناتها توسط نیاکان ما، در اقلیم خشکی مانند ناحیه مرکزی ایران را می‌توان راه حلی هوشمندانه برای غلبه بر چالش کم‌آبی و خشکسالی‌های فصلی دانست.
امروزه و با وجود فن‌آوری‌های پیشرفته، نیازی به استخراج آب از طریق قنات نیست. اما رشته قناتهای یزد، به‌عنوان جاذبه‌های گردشگری مطرح هستند.
در مطلب پیش رو به این موارد می‌پردازیم:
- قنات چیست و در کدام نواحی ایران دیده می‌شود؟
- مقنی‌ها چگونه آب را از قنات استخراج می‌کردند؟
- از قنات زارچ چه می‌دانید؟
- با موزه آب یزد و لوازم موجود در آن آشنا شوید.
- چگونه از گردشگری در کویر لذت ببریم؟
در پایان نیز با یک جمع‌بندی کلی و معرفی هومسا به‌عنوان مرجعی معتبر برای رزرو آنلاین اقامتگاه گردشگری، مطلب را به پایان می‌رسانیم. با ما همراه باشید.
قنات چیست و چگونه ساخته می‌شود؟
قنات، کاریز یا آب‌راه، ساختاری زیرزمینی و کانال مانند است که آب موجود در چاه‌های عمیق را به سطح زمین هدایت می‌کند. طی قرن‌ها و حتی هزاران سال، حفر قنات یکی از بهترین راه‌های دست‌یابی به آب شیرین و گوارا بوده است. آبی که علاوه بر مصارف خانوار، در کشاورزی و صنعت نیز کاربرد داشته است. قناتهای یزد، نمونه معروفی از این روش برداشت آب هستند. ایرانیان کهن غیر از قناتهای یزد، در سایر نقاط ایران از خراسان، اصفهان، فارس و ری تا کرمان و استان مرکزی و ورامین همه جا از این فن‌آوری ابتکاری سود جسته‌اند.
اما برای ساخت قنات، تنها حفر کانال‌های زیر زمینی کافی نیست. بلکه درک دقیق از لایه‌های درون زمین و علم مهندسی، دو پیش نیاز اساسی برای این کار محسوب می‌شدند. از دیگر شرایط مهم برای نقب زدن قنات و برداشت آب از آن، شناخت زاویه شیب مناسب برای این کار بود. شیب تند، به فرسایش و تخریب قنات منجر می‌شد و کم بودن بیش از حد زاویه شیب هم، مانع خروج آب از زمین می‌شد. سازندگان قناتهای یزد، با اشراف بر این حقایق، نسبت به ایجاد رشته قنات‌هایی در مناطق مختلف اقدام می‌نمودند. این شیوه ساخت، سینه به سینه و از نسلی به نسل بعد منتقل شد.
به چاه‌کن‌ها و افرادی که کار نقب و ساخت قنات را انجام می‌دادند، مقنی می‌گفتند. مخاطرات انجام این کار، با توجه به وسایل ابتدایی آن زمان، تا حدی بود که مقنی‌ها حتی گاه، کفن‌پوش و با ثبت وصیت‌نامه خود، به درون چاه می‌رفتند.
از قنات زارچ چه می‌دانید؟
قنات زارچ در میان قناتهای یزد، ایران و جهان طولانی‌ترین نمونه است. قدمت این قنات ۱۰۰ کیلومتری به قرن سیزده میلادی بازمی‌گردد. حتی ساخت مسجد تاریخی یزد نیز پس از قنات زارچ و برای استفاده از آب قنات جهت شستشو و وضو گرفتن در مسیر آن، انجام گرفته است.
مسیر طولانی قنات زارچ از روستای فهرج آغاز شده و با گذشتن از روستاهای خویدک، دهنو و اکرمیه به میدان امیر چخماق می‌رسد و با عبور از آن و خروج از شهر به زارچ می‌رسد. بیش از هزار حلقه چاه در سه شاخه شور، شیرین و ابراهیم خویدکی است. کل قنات متعلق به بخش خصوصی و در مالکیت چند خانواده بومی همان محل است. دهانه مربعی شکل چاه‌های این رشته قناتهای یزد، نشانگر سبک آنها بوده و مشخصا به پیش از اسلام بازمی‌گردد.
این رشته قناتها از جاذبه‌های گردشگری یزد محسوب شده و همه ساله گردشگران زیادی را به این منطقه جذب می‌کنند. شما هم اگر یزد را به عنوان مقصد سفر و گردشگری خود انتخاب کرده‌‌اید، بازدید از قنات زارچ را فراموش نکنید. ضمنا برای داشتن اقامتی آسان و دلنشین، می‌توانید رزرو آنلاین اقامتگاه را با هومسا تجربه کنید. انواع سوییت‌های مجهز و ویلاهای آماده به این منظور تدارک دیده شده است.
آشنایی با موزه آب یزد
یزد موزه‌های زیادی دارد که جاذبه‌های فراوانی برای اهالی بومی و گردشگران دارند. موزه آب یزد، در سال ۱۳۷۹ و در خانه کلاهدوزها آغاز به کار کرده است. وجود لوازم و ادوات مربوط به قناتهای یزد و راه‌های برداشت آب از چاه‌ها و سفره‌های زیرزمینی در این موزه، باعث شده بسیاری آن را بهترین نمونه موجود در جهان بدانند.
لوله‌کشی جالب مربوط به حدود ۱۵۰ سال پیش در خانه کلاهدوز هنوز هم قابل مشاهده و بسیار دیدنی است. همچنین اشیاء و لوازم مربوط به قنات و ظروف مربوط به نگهداری و حمل آب در آن زمان کماکان در این محل موجود است. نمونه‌ای از یک مشربه چند هزار ساله که از ظروف جابجایی آب در آن دوره بوده نیز، در این خانه نگهداری می‌شود.
عمارتی که تاریخچه قنات را در دل خود دارد…
این خانه که در عهد قاجار و به سفارش خانواده کلاهدوز ساخته شده از نظر ادوات و ساختمان، در نوع خود موزه‌ای است که تاریخچه قناتهای یزد را در خود جای داده است. در این بنای ۵ طبقه کویری، زیرزمین و پایین‌ترین طبقه به انشعابات کاریزها و طبقه فوقانی آن به پایاب یا انبار ذخیره خوراکی‌ها اختصاص دارد. با وجود گرمای شدید هوای کویر، این فضای ابتکاری با داشتن حوضی در میان عمارت، دمای خنک و ثابتی داشته که جهت نگهداری مواد خوراکی استفاده می‌شد.
طبقه سوم این بنا دارای اتاق‌ها، ایوان‌ها و مکان تابستانه جهت استراحت اختصاصی تک تک اهالی منزل بود. طبقه چهارم شامل پنج‌دری، ارسی و تالارهای اصلی، همچنین آشپزخانه و محل زندگی خدمتکاران می‌شد و نهایتا بالاترین طبقه، بام منزل یا اصطلاحا چاه خانه بود. جایی که با کمک چرخ چاه، آب مصرفی از زیر زمین خارج و در منبعی جهت مصارف گوناگون ذخیره می‌شد.
صرف نظر از آب شناسی و وسایل استخراج آن، بنای این خانه قدیمی نیز به جهت معماری خاص، تالار آینه و شیشه‌های رنگین و گچبری‌ها، نمایی ویژه و رویایی به آن بخشیده است.
آیا کویر مقصد گردشگری جذابی است؟
در ذهن بسیاری از ما، واژه گردشگری و طبیعت‌گردی با مناظر سرسبز و آبشارهای خروشان گره خورده، در حالیکه اخیرا، اقبال عمومی به تنوع در مقاصد گردشگری افزایش چشمگیری یافته است. دلیل آن را می‌توان کشف جاذبه‌های گردشگری این اقلیم دانست که پیش از این، چندان شناخته‌شده نبود.
رشد صنعت گردشگری و افزایش بیش از پیش تورهای کویرنوردی با گسترش سایت‌های ارائه دهنده اقامتگاه‌های گردشگری همراه شده و مجموعه کامل و مفیدی را از این جهت تولید نموده است. به این ترتیب، برای مسافران این مقصد، فرصت‌های مناسبی جهت بازدید از مناظر و جلوه‌های طبیعی در دل کویر پدید آمده است.
از معروف‌ترین کویرهای ایران و یزد می‌توان کویرهای کارال، کالمند، بافق، هرات و مروست، ریگ زرین، و سیاه کوه و نیز کویر هفت سنگ را نام برد که آخرین آنها، نزدیک‌ترین به شهر یزد است. در هر یک از این مناطق، امکاناتی برای تفریح و تفرج فراهم شده است. از رصد ستارگان و والیبال ساحلی در شن‌های کویر و شترسواری و سافاری و موتور چهارچرخ، تنها بعضی از این تفریحات پرطرفدار هستند.
برای کسانی که غروب‌های نارنجی و شب‌های پرستاره کویر را دیده‌اند، تکرار این تجربه فراموش نشدنی، از لذت‌هایی است که به آسانی نمی‌توان از آن گذشت. به ویژه اگر با شترسواری و تماشای مناظر طبیعی و شنزارهای بی‌پایان همراه باشد.
توسعه شهرهای حاشیه کویر در سال‌های اخیر، امکانات سیر و سیاحت و استفاده از مزایای شهر و کویر را به طور همزمان فراهم کرده است. به این ترتیب، می‌توان سفری جذاب در کویر را همراه با دیدار از آثار تاریخی، قناتهای یزد و موزه‌های شهری و صنایع دستی و نیز هنرهای بومی شهرهای کویری را با هم، تجربه کرد.
یکی از این جاذبه‌های گردشگری، جواهر کویر، شهر زیبای یزد است.
یزد؛ زیبا، صبور، هنرمند…
یزد را به درستی، عروس شهرهای کویر می‌نامند. از تلاقی مسالمت‌آمیز فرهنگ‌های متنوع در این شهر، فرصتی طلایی جهت گردشگری و بهره‌مندی از مواهب طبیعی این ناحیه فراهم شده است. مردم صبور و سخت‌کوش این خطه و هنرمندانی سرآمد در رشته‌های مختلف نیز از دیگر مزایای آن به شمار می‌آیند.
در یزد، از معماری و گچ بری، تا کاشی کاری و خطاطی، چشمانتان از هنر سیراب خواهد‌شد. اما هنرمندان یزد تنها در این موارد زبانزد و پرآوازه نیستند؛ از هر پنجه یزد هنر می‌ریزد…
صنایع دستی و غذاها و شیرینی‌جات یزد در همه جای ایران بلکه جهان شناخته شده است. شیرینی‌پزی و قنادی در یزد دیرینه و ریشه‌دار است. یزدی‌ها طی قرن‌ها، کام خود و هم‌میهنانشان را به سرپنجه‌های هنرمندشان شیرین کرده‌اند. علاوه بر این، غذاهای سنتی یزد طی سالها ذائقه بسیاری از ما را نوازش کرده است.
هنر سفالگری هم، مانند خود یزد ریشه دار و اصیل است و قدمت چند هزار ساله دارد. یزد از استان‌های موفق در تولید محصولات سفالین در سطح کشور است. اصلی‌ترین مرکز تولید سفال در این استان میبد است.
در زمینه نساجی هم کارهای ترمه، دارایی‌بافی و شعربافی این خطه ارزشمند و خاص هستند. یزد طی سالها، همچنین توانسته طلاسازان مجرب و خوشنامی را پرورش دهد که از نظر اخلاق، نمونه هستند.
کلام پایانی…
در پایان خاطر نشان می‌شود دیدنی‌های این استان، به‌ویژه در حوزه آب و قناتهای یزد نه تنها در موزه‌ها، که در معماری و بافت بومی آن قابل مشاهده‌اند. یک سفر گردشگری مفید و چند روزه، فرصت مناسبی برای آشنایی با تاریخ و زادبوم این بخش از میهن‌مان است. جایی که به‌لحاظ قدمت و جاذبه‌های فرهنگی، ناگفته‌های بسیاری در خود نهفته دارد.
برای اطمینان بیشتر و تدارک اقامتگاه مناسب نیز، هومسا با شماست. رزرو آنلاین هرگونه ویلای سفارشی و سوییت مدرن در این مجموعه، به‌آسانی مقدور است. سفری خوش و اقامتی دلپذیر، همراه با بازدید از جاهای دیدنی یزد از این منطقه گردشگری را برای شما آرزومندیم.
قنات ها و زیرزمینی بودن ساختارشون واقعا یکی نعمت های شهر یزد هست که در مزارع و آبیاری رزمین ها خیلی کاربردیه و خیلی هم آب زلالی داره