لباس لری؛ انواع لباس محلی لری زنانه و مردانه

لباس و پوشاک از اولین نیازهای بشر بود که با آن مواجه شد و در پی پاسخی برای آن به سراغ طبیعت رفت. هنوز هم در اقوام سنتی سراسر دنیا لباس‌ها رنگ و بوی طبیعت و محیط اطراف خود را دارد و متناسب با اقلیم انتخاب می‌شود. بیایید خیلی هم به دور سفر نکنیم، در همین کشور خودمان که اقلیم متنوعی دارد مردم جنوب با پوشیدن لباس‌های روشن و گشاد و مردم مناطق زاگرسی با بافتن لباس‌های پشمی و نمدی دمای بدنشان را تنظیم می‌کنند. در پوشش اصیل ایرانی و اقوام مختلف به ویژه زنان، رنگ‌ها و هنر صنایع دستی بیشتر از هر چیز دیگری به چشم می‌خورد. در این مقاله از هومسا می‌خواهیم با لباس محلی لرستان به عنوان یکی از زیباترین لباس‌های سنتی ایرانی آشنا شویم. اگر به شناخت فرهنگ‌های مختلف و موضوعات مردم شناسی علاقه‌مند هستید این مقاله را بخوانید.

لرها در کجای ایران زندگی می‌کنند؟

از دیرباز تا کنون قوم لر به عنوان یکی از اصیل‌ترین اقوام ایرانی شناخته می‌شود که در طول تاریخ به دو بخش لر بزرگ و لر کوچک تقسیم شده‌اند. لر بزرگ شامل ایل بزرگ بختیاری، طوایف ممسنی و بویراحمدی می‌شود و لر کوچک اشاره به مردم لرستان امروزی، بخش‌هایی از همدان و ایلام دارد. با این تفاسیر می‌توان گفت لباس محلی لر به طور کلی یکسان است و تنها تفاوت‌های کوچکی در ایل‌های مختلف وجود دارد. پیشنهاد می کنیم سری به مقاله ی جاهای دیدنی ایلام بزنید.

لباس لری زنانه

در خیلی از جاهای دنیا لباس افراد جوان و مسن کمی با هم فرق دارد و لباس محلی زنان لر نیز از این قاعده مستثنی نیست. لباس زنان جوان پر نقش و نگارتر، رنگارنگ‌تر و لباس افراد مسن ساده‌تر دیده می‌شود و این در انتخاب سربند کاملا مشهود است. لباس زنان از تکه‌های مختلفی تشکیل شده که به آن می‌پردازیم:

سرپوش‌های بانوان لر

• سرون: به چارقدی گفته می‌شود که زنان لر به سر خود می‌بندند و با طلا، نقره یا مهره‌های نفیس آن را تزئین می‌کنند. البته در حال حاضر این زیورآلات جای خودشان را به بدلیجات داده‌اند. از قدیمی‌ترین انواع آن می‌توانید در موزه مردم شناسی لرستان در خرم آباد بازدید کنید. موهای زنان از دو طرف سرون بر روی شانه‌هایشان ریخته می‌شود اما بعضی از زنان نیز آنها را به زیر سرون می‌برند. در مراسم عروسی از سَرون‎های رنگی و در مراسم‌های سوگواری از سرون‌ سیاه که گاهی بلندای آن تا پشت زانو می‌رسد، استفاده می‌کنند. در میان نوعروسان بستن سرون، نشانه‎ی زنانگی آن‎هاست.

زنان لر امروزه برای آنکه سرون از سر لیز نخورد از سربندهایی مانند گل‎‌وَنی، تَرَه، کت و عرق‏چِن استفاده می‌کنند.

• یکی از انواع سربند‌ها «گلونی» است که شبیه به روسری است و قدمت آن را چیزی حدود 3000 سال تخمین زده‌اند و این نشان از اصیل بودن لباس محلی لر دارد. جالب است که بدانید گلونی در سال 1397 به عنوان یکی از میراث‌های قوم لر به ثبت ملی رسید. زنان این روسری زیبا را معمولا در مراسم‌های شادی می‌پوشند و مردان در زمان جنگ و مهمانی آن را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لری می‌پیچیدند. جنس گلونی معمولا از ابریشم است که با نقش‌های سنتی تزئین می‌شد. همانطور که در بالا اشاره کردیم، رنگ گلونی با توجه به سن و سال انتخاب می‌شود، بدین صورت که زنان مسن پارچه‌هائی به رنگ تیره و طرح‌های ساده و سربندی سیاه و سفید را ترجیح می‌دادند. از سفر به سرزمین لر، گلونی که به نوعی نمادی از این قوم است، برای خودتان به یادگار و برای دوستانتان به سوغات ببرید. جالب است که بدانید روز 26 اردیبهشت به عنوان روز روسری لُری نام‌گذاری شده ‌است.

• «تَرَه» یا همان «ساوه» روسری یا چارقدی است که بانوان لر در روزهای معمولی به سر می‌بندند و در روزهای جشن و سرور با گلونی تزئین می‌کنند.
• «کت» نیز به چارقدی بزرگ و ساده با حاشیه‌های رنگی و ریشه‌دار می‌گویند که از جنس حریر و ابریشم است و با سکه‌های تزئینی زیباتر می‌شود.
• «عرقچن» به کلاهی از جنس مخمل و تکه پارچه‏ اطلاق می‌شود که زنان لر بر روی سرون می‌گذارند تا از روی سر لیز نخورد و زیبایی چشم نوازی به ظاهر آنها می‌بخشد. گفته می‌شود در گذشته بستن سربند هنر هر بانویی را نشان می‌داد و هر کس با سلیقه‌تر و عمامه بزرگتری روی سرش می‌بست بسیار معروف می‌شد.

تن پوش زنان لر

• «کراس» یا «جومه» پیراهنی بلند است که تن پوش اصلی محسوب می‌شود. زیبایی این لباس دقیقا در سادگی آن است و شامل آستینی گشاد و یقه‌ای گرد می‌شود که برای راحت قدم زدن و تکان دادن دست‌ها برش‌ یا چاک‌هایی در بالا تنه و کناره‌های آن ایجاد می‌کنند. همچنین برای راحتی بیشتر در قسمت زیر بغل لباس مرغکی لوزی شکل به نام «سیچه» به این تن پوش اضافه می‌کنند. برای مدل دادن به دامن برشی در آن می‌زنند تا گشادتر بایستد و برای دوختن کراس بسته به مناسبتی که قرار است پوشیده شود، از پارچه‌های مختلفی مانند مخمل کرپ، شال، زرین، ساتن و گل‏دار استفاده می‌کنند.

بالا پوش؛ زینت بخش لباس محلی لری

بر روی کراس معمولا بال کل، یال، کلنجه، جلیقه یا کوقلنجا می‌پوشند.

• بال کل: در زبان لری به آستین «بال» می‌گویند و «کل» به معنای کوتاه است. بنابراین از نام این لباس محلی لری می‌توان فهمید بال کل لباسی آستین کوتاه است که تا سر زانو می‌آید. پارچه بال کل از جنس مخمل به صورت جلو باز دوخته می‌شود و سر آستین‌ها را با کرمک دوزی تزئین می‌کنند. در بعضی مناطق لرستان به این پیراهن «سرداری» نیز می‌گویند.
• یال و کت به عنوان پوششی برای بالا تنه استفاده می‌شود که هر دو به صورتی کتی کوتاه است. جنس یال از مخمل دوخته می‌شود و معمولا زنان جوان یال قرمز و افراد مسن یال مشکی یا سورمه‌ای تن می‌کنند.
• کلنجه نیز نیم تنه‌ای مخملی به رنگ روشن و مزین به سکه‌های تزئینی است که دور آستین آن را یراق دوزی می‌کنند.
• جلیقه یا جلیزقه: نیم تنه ای بدون آستین است که جلوی آن همیشه باز است و آن را با سکه و یراق دوزی تزیین می کنند.
• کوقلنجا هم مشابه بالا پوش‌های دیگر است که پارچه آن زری یا مخملی است و روی کراس می‌پوشند.
• شاوال: شلوار لری به اسم شاوال شناخته شده است، در زبان محلی شاوال به معنای شلوار است که از پارچه‌های رنگی شبیه شلوار کردی دوخته می‌شود. شلوار زنان لر به شکل دو تیکه است؛ به این صورت که از دمپا تا بالای زانو از پارچه‌ای ساده استفاده می‌کنند و با نوار دوزی، سوزن دوزی و نقش بندی مزین می‌شود. قسمت‌های بالاتر هم معمولا به رنگ دیگری و با پارچه گلدار می‌دوزند. شاوالی که در مراسم‌ها می‌پوشند از جنس مخمل است.

پاپوش زنان لر

• «آژیه» یا «آجیده» گیوه‌ای است که بافت روی آن را خود زنان می‌بافند و زیره‌ی آن را آژیه کش به رویه می‌دوزد. گیوه را هم مردان و هم زنان لر می‌پوشند و تفاوتی در نحوه ساخت آن وجود ندارد مگر اینکه بخواهند برای خانم‌ها از طرح‌های بیشتری بر روی آن بیندازند. جنس الیاف گیوه از پشم و زیره آن از چرم است. دقیقا در همین جا می‌توان دو مرتبه به لباس‌های سازگار با محیط زیست اشاره کرد!

لباس لری مردانه

لباس مردان به نسبت لباس زنان ساده‌تر است و در عین حال هیبت و شکوه قوم لر را به خوبی نشان می‌دهد.

• کلاه با سربند: مردان لر معمولا از کلاه نمدی ساده‌ای استفاده می‌کنند که به رنگ مشکی است. بلندای این کلاه حدود 30 سانتی متر است و همخوانی زیبایی با دیگر بخش‌های پوشش آنها دارد.

در دوخت پیراهن مردان نیز به سادگی آن توجه می‌شود واز برش‌های معمول استفاده می‌کنند. آستین‌ها راسته یا با سردست دوخته می‌شود و در انتخاب نوع رنگ حساسیت زیادی ندارند.

• شلوار: یا همان شاوال مردهای لر گشاد و از همان قسمت ران کاملا آزاد است و کمرش را با لیفه چین می‌دهند.
• ستره: یکی از زیباترین لباس‌های محلی لری است که اغلب در مراسم‌ها می‌پوشند. قبایی تا زانو که جلوی آن باز است و با پیچیدن شال بسته می‌شود. پارچه ستره می‌تواند ساده یا طرحدار باشد.

• شال: پارچه‌ای سفید به طول 6 تا 9 متر و عرض 60 تا 90 سانتی متر است که به دور کمر و بر روی پیراهن یا ستره بسته می‌شود تا شکل بهتری به خود بگیرد. در مواقع اضطراری اگر جایی از بدن زخم شود از شال برای بستن آن عضو نیز می‌توان استفاده کرد.
• کپنک یا فرجی: نوعی قبای بافته شده از نمد است که کاملا ضخیم و محکم است و در برابر سرما مقاومت زیادی دارد. معمولا چوپان‌ها در دشت و مراتع آنها را می‌پوشند. جالب است که بدانید مردان در گذشته به عنوان لباسی برای نبرد نیز از کپنگ یا فرجی استفاده می‌کردند.
• چوقا از معروف‌ترین بالاپوش‌های مردان لر است که به صورت ترکیبی؛ دو رنگ سیاه و سفید و از جنس پشم گوسفند توسط زنان هنرمند لر بافته می‌شود.

کلام پایانی

لباس لری یکی از اصیل‌ترین لباس‌های ایرانی است که نقش و رنگ را در لباس زنان و سادگی را در لباس مردان به خوبی می‌توان ببینید. هر کدام از بخش‌های آن تعریف و جایگاه خاص خود را دارد و گاه پوششی مانند گلونی آنقدر در فرهنگ لر پر رنگ می‌شود که روزی را به آن اختصاص می‌دهند و در واقع نمادی از لرها می‌گردد.

در آخر اضافه می‌کنیم که برای سفر به منطقه‌ی لرنشین و بازدید از جاهای دیدنی لرستان بهتر است برنامه سفر خود را برای بهار بچینید تا فرهنگ و طبیعت زیبای آن را در روزهای طلایی خود ببینید. همچنین به منظور اجاره اقامتگاه این منطقه را در سایت هومسا جستجو کنید تا گزینه‌های موجود شامل سوئیت، آپارتمان و اقامتگاه بوم گردی برایتان ظاهر شود.