غار کرفتو؛ یکی از طولانی‌ترین غارهای تاریخی ایران

در این مطلب می‌خواهیم درباره یکی از معروف‌ترین غارهای ایران صحبت کنیم. غارها، این پدیده‌‌های طبیعی‌ که هزاران سال نقش مامن و پناهگاه را برای بشر ایفا کرده‌اند، گاه با دهانه‌ و راهروهای کوچک و گاه بزرگ و تودرتوی خود فضایی پیچیده و خیال‌انگیز به وجود می‌آورند که باعث می‌شود بسیاری از علاقه‌مندان به دنبال کشف بخش‌های ناشناخته آن‌ها، قدم در داخل این غارها بگذارند. در ایران به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی که دارد، چیزی حدود سه تا چهار هزار غار در دل کوه‌های البرز و زاگرس جاخوش کرده‌اند و از این تعداد تنها دو هزار و پانصد مورد شناسایی شده‌اند. غار علیصدر همدان، غار چال نخجیر استان مرکزی و قوری قلعه کرمانشاه از زیباترین غارهای ایران محسوب می‌شوند، اما در این مطلب، این غار کرفتو است که می‌خواهیم درباره آن صحبت کنیم.

همه‌چیز درباره غار کرفتو دیواندره

مزیت سفر به غارهایی مانند غار کرفتو در این است که نه تنها از تماشای زیبایی‌های طبیعی آن‌ها لذت می‌برید بلکه حس حضور در جایی که هزاران سال پیش مورد استفاده کسانی بوده که روزگاری در این سرزمین زندگی می‌کردند، می‌تواند تجربه متفاوتی باشد. در این غار آثاری به دست آمده‌اند که نشان می‌دهند غار در دوره‌های مختلف پیش از تاریخ، مورد استفاده بشر اولیه قرار گرفته است.

کرفتو از دو بخش بسیار بزرگ طبیعی و دست‌کند تشکیل شده است، به همین دلیل به عنوان بزرگ‌ترین غار دست‌کند ایران شناخته می‌شود. علاوه بر این تاکنون کسی نتوانسته تا انتهای راهروهای بخش طبیعی کرفتو پیش برود و تنها 750 متر آن کشف شده است. این موضوع باعث شده غار کرفتو دیواندره نه تنها بزرگ‌ترین غار دست‌کند ایران باشد بلکه لقب طولانی‌ترین غار تاریخی ایران را نیز از آن خود کند.

بخش طبیعی غار کرفتو در نتیجه تغییرات اقلیمی در طول میلیون‌ها سال ایجاد شده است و از نظر زمین‌شناسی ارزش بسیار زیادی دارد. این غار در تاریخ 20 بهمن 1318 به شماره 330 به لیست اثار ملی ایران اضافه شد.

بخش‌های مختلف غار کرفتو

غار کرفتو دیواندره به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردی که داشته از هزاران سال پیش مورد توجه بشر قرار گرفته است. به همین دلیل بخش دست‌کند آن قدمت بالایی دارد. در ادامه درباره هر بخش با جزئیات بیشتر صحبت می‌کنیم.

• بخش طبیعی غار کرفتو

طبق بررسی‌های انجام شده، قدمت بخش طبیعی غار به 65 تا 250 میلیون سال قبل یعنی هم‌زمان با دوره مزوزوئیک بر می‌گردد. دوره‌ای که به دلیل خشکسالی، غار از میان آب سر بر آورده است. بنابراین می‌توان این طور نتیجه گرفت که قدمت غار بسیار بیشتر از این‌هاست چون قبل از آن نیز غار وجود داشته اما در زیر حجم زیادی از آب پنهان بوده است. وجود آب در دالان‌های مختلف که شما را وادار می‌کند در برخی از قسمت‌ها از قایق برای گشت‌وگذار و پیش‌روی در غار استفاده کنید، این موضوع را اثبات می‌کند.

غار کرفتو از نوع غارهای آهکی است. این نوع غارها بزرگ‌ترین و زیباترین غارهای جهان را تشکیل داده‌اند و از نظر طبیعی بسیار ارزشمند هستند. ورودی غار کرفتو از دامنه کوه حدود 20 تا 25 متر ارتفاع دارد و دسترسی به آن بدون استفاده از پلکان فلزی تعبیه شده برای بازدید‌کنندگان بسیار مشکل خواهد بود. وقتی در دهانه غار می‌ایستید راهروهای فراوانی را می‌بینید که مانند هزارتو به یکدیگر راه دارند. چنین پیچیدگی طبیعتا کار نقشه‌برداری و شناسایی غار را مشکل‌تر می‌کند.

ارتفاع بخش‌های شناسایی شده از 1 تا 17 متر متغیر است. جلوتر که بروید، شاید مجبور باشید از دالان‌هایی با سقف‌های کوتاه و عرض کم عبور کنید اما ارزشش را دارد چرا که بعد از طی مسافتی در بخش‌هایی از غار شاهد دالان‌های وسیعی هستید که در گذشته به دلیل جریان آب و فرسایش، اشکال زیبایی به خود گرفته‌اند. این دالان‌های باشکوه با آن دیوارها و سقف‌های رنگارنگ و اشکال هندسی مختلفی که بر روی دیواره‌ها شکل گرفته‌اند، بسیار تماشایی و زیبا هستند.

• بخش دست‌کند غار کرفتو

بیشتر تصاویری که از غار کرفتو در اینترنت می‌بینید مربوط به بخش دست‌کند غار هستند. این بخش به شکل آپارتمانی چهار طبقه دیده می‌شود که در آن اتاق‌ها، راهروها و دالان‌های متعددی با ارتفاع یک تا 12 متر در آن حجاری شده است.

یکی از جالب‌ترین بخش‌های غار، پله‌های سنگی‌ هستند که برای برقراری ارتباط بین بخش‌های مختلف، در دل سنگ‌های کوه تراشیده شده‌اند. دقیقا مشخص نیست چه تعداد راهرو و اتاق و تالار در این بخش وجود داشته، اما چیزی که در حال حاضر شاهد آن هستیم متشکل از 18 اتاق و چندین راهرو و تالار است. در مجموع می‌توان گفت بخش دست‌کند کرفتو از یک معماری صخره‌ای، بسیار بی‌نظیر و باشکوه بهره می‌برد. ظرافت و دقتی که در تراشیدن سنگ‌ها برای ایجاد فضاهای مختلف به کار برده شده؛ سقف‌های کمانی شکل، درگاه‌ها و سقف پلکان‌ها، پنجره و نورگیرهای تعبیه شده دارای چفت و بست‌هایی برای امنیت بیشتر، همگی شاهدی بر این ادعا هستند.

عجیب است که پله‌های سنگی این مجموعه، طبقات مختلف را نیز به هم متصل می‌کنند و شما به راحتی می‌توانید به طبقات بالاتر دسترسی پیدا کنید.

ساکنان کرفتو علاوه بر معماری دستی هم بر هنر نقاشی داشته‌اند. روی بعضی از دیوارهای این غار نقاشی‌هایی از حیوانات، انسان‌ها و گیاهان به شکلی کاملا انتزاعی و زیبا دیده می‌شوند. دقیقا مشخص نیست این تصاویر به چه منظوری بر دیواره غار نقش بسته‌اند.  معروف‌ترین نقاشی‌ غار کرفتو، تصویری است که گوزن‌های مارال و سوارکار با اسب را نشان می‌دهد.

فضاهای مختلف بخش دست‌کند

بخش دست‌کند به واحدهای مختلفی تقسیم شده و هر بخش کاربری متفاوتی داشته است.

• آشپزخانه

بعضی از اتاق‌های غار کرفتو ظاهرا کاربری شبیه به آشپزخانه‌های امروزی داشته است. این اتاق‌ها معمولا دارای پنجره و نورگیر بوده و در قسمتی از آن آثاری از وجود تنور دیده می‌شود.

• سیستم آبرسانی

گستردگی غار، ساکنان آن را وادار کرده تا به دنبال راهی برای تامین آب مورد نیاز خود باشند. برای رفع این مشکل از یک سیستم آبرسانی یکپارچه استفاده شده است. این سیستم از تعداد زیادی شیار و حوضچه‌هایی که به هم راه داشتند تشکیل شده و به کمک آن، آب در تمام بخش‌های غار جریان داشته است.

• معبد هراکلس و کتیبه غار کرفتو

هراکلوس یا هرکول بزرگ‌ترین پهلوان اسطوره‌ای یونان و روم باستان است. جالب است که در ایران، کیلومترها دورتر از یونان و باورهای این چنینی غاری وجود که بر سر در آن کتیبه‌ای به زبان یونانی و با این مضمون حک شده است ،” در اینجا هراکلس سکونت دارد، باشد که پلیدی در آن راه نیابد”. کتیبه غار کرفتو باعث شده گمانه زنی‌هایی درباره کاربرد این غار به عنوان محلی برای پرستش الهه مهر توسط سلوکیان (امپراطوری یونانی پس از هخامنشیان که تا مدتی بر ایران حکومت کردند) مطرح شود.

سایر ویژگی‌های غار کرفتو

غار کرفتو به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود در دوره‌های مختلفی مورد استفاده بوده است. در ادامه با ما همراه شوید تا درباره ویژگی‌های جغرافیایی و تاریخی غار بیشتر بدانیم.

انتخاب هوشمندانه محل غار توسط ساکنین اولیه

هزاران سال پیش دمای هوا بسیار سردتر از آنچه بوده که امروزه شاهد آن هستیم. به همین دلیل محلی برای ایجاد غار دست‌کند انتخاب شده، که باد به درون آن نفوذ نکند. ارتفاع 100 متری غار از سطح کوهپایه نیز باعث شده علاوه بر کنترل جریان باد، از بارش برف در اطراف ورودی جلوگیری شود. در حالی که ساکنان غار شاید کمی آن طرف‌تر و در بخش‌های جنوب شرقی، شاهد بارش حجم زیادی برف بوده‌اند. این انتخاب زیرکانه منجر شده تا محیط غار در زمستان گرم و در تابستان خنک باشد.

تاریخچه حضور انسان در غار کرفتو

در بررسی‌های انجام شده در سال 1379 و 1380، مشخص شد که این غار از هزاره‌های پنجم و چهارم قبل از میلاد پناهگاه انسان بوده است. تا قبل از این بررسی‌ها، باور محققان بر این بود که این غار از دوره سلوکیان به بعد، یعنی سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی محل سکونت بوده، اما تحقیقات نشان داد این غار به لحاظ زمانی قدمت بسیار بیشتری داشته و هم‌همزمان با غار کانی میکائیل در یک کیلومتری کرفتو مورد استفاده قرار گرفته است.

آنچه به طور قطع می‌توان درباره کرفتو گفت این است که تا قبل از دوره اسلامی، محلی برای پرستش و عبادت بوده، اما بعد از این دوره به محل سکونت و پناهگاهی مردم تبدیل شده است. این موضوع حتی در عنوان غار نیز به وضوح دیده می‌شود به طوری که حتی امروزه مردم محلی از آن به عنوان قلعه کرفتو یاد می‌کنند.

باستان‌شناسان درباره غار کرفتو چه می‌گویند؟

در طول سال‌ها گروه‌های مختلفی از باستانشناسان، از جمله دمرگان، کپورتر، راولینسون، خانیکف و فون گال تحقیقاتی روی این غار انجام دادند. بسیاری از این افراد تلاش کردند نقشه‌های راهنمایی درباره مسیرها و راهروهای مختلف آن ترسیم کنند. در سال 1818 کرپورتر بعد از بازدید از غار، نقشه‌ای تهیه کرد که بعدها توسط فون گال اصلاح شد. بر دیواره راهرو طبقه اول نیز، نوشته‌ای از خانیکف روسی حک شده که تاریخ آن 1917 را نشان می‌دهد.

امکانات محوطه غار کرفتو

برای راحتی مسافران و علاقه‌مندان، امکانات اولیه‌ای در غار کرفتو ایجاد شده‌اند مانند پارکینگ، سرویس بهداشتی، فروشگاه، سکوهایی جهت استراحت و برق‌کشی غار.

دیدنی‌های اطراف غار کرفتو

اگر سفر بعدی‌تان، غار کرفتو بود، بد نیست بدانید مجموعه تخت سلیمان که در فهرست یونسکو هم به ثبت رسیده تنها 77 کیلومتر با غار فاصله دارد. زندان سلیمان هم در فاصله 73 کیلومتری واقع شده است. بنابراین اگر فرصت کافی در اختیار داشتید، حتما حتما از این دو جاذبه تاریخی و ارزشمند نیز دیدن کنید.

در سفر به کرفتو به چه چیزهایی نیاز داریم؟

فضای داخلی غار برق‌کشی شده است، اما گاهی به دلیل قطعی برق مشکلاتی به وجود می‌آید پس بهتر است برای حل این مشکل، چراغ‌قوه‌ای همراه خود داشته باشید. علاوه بر این برای رسیدن به دهانه غار باید پلکان‌های متعددی را پشت سربگذارید (180 پله) بنابراین این مسیر برای کسانی که با مشکلات زانو درد درگیر هستند یا تنگی نفس دارند اصلا مناسب نیست.

فضای بیرونی غار سرتاسر دشت است و خبری از سایه درخت و آلاچیق و غیره نیست. بنابراین اگر می‌خواهید گشتی هم در فضای بیرونی غار بزنید، کلاه، عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب جزو ضروری‌ترین امکانات شخصی شما خواهند بود.

مسیر دسترسی غار کرفتو

برای رسیدن به غار کرفتو، به سمت کردستان شهرستان دیواندره حرکت کنید. در مسیر جاده دیواندره-سقز وارد جاده تکاب-ایرانخواه شوید. در مسیر خروجی جاده کرفتو را خواهید دید.

مسیر اول: اگر تصمیم گرفتید از سمت دیواندره به سمت کرفتو حرکت کنید، کافی است خود را به جاده دیواندره-سقز حرکت کنید و سپس وارد جاده تکاب-ایرانخواه شوید. در ادامه مسیر به منطقه‌ای به نام گور علی بابا می‌رسید. بعد از عبور از این منطقه جاده شوسه کرفتو را در پیش بگیرید تا به غار کرفتو در مقابل چشمان‌تان ظاهر شود.

مسیر دوم: اگر از تکاب سفر خود را آغاز می‌کنید ، وارد جاده تکاب-ایرانخواه شوید. بعد از عبور از منطقه چپدره وارد کردستان شوید. این مسیر را ادامه دهید تا به ابتدای جاده کرفتو برسید. سه کیلومتر بعد از روستای یوزباش کندی، غار کرفتو منتظر شماست.

هزینه بازدید از غار کرفتو تا اوایل سال 1399

• اتباع ایرانی: 2500 تومان
• اتباع خارجی: 15000 تومان

ساعت بازدید غار کرفتو

• از ساعت 8:00 تا 19:00

اقامت در کرفتو

در اطراف غار جایی برای گذراندن شب وجود ندارد. اما اگر شب را در سنندج سپری کنید می‌توانید، هم از جاهای دیدنی سنندج بازدید کنید و هم سر فرصت و خیال راحت، تمام قسمت‌های غار را بگردید. برای اجاره ویلا و سوئیت در سنندج، وارد وب سایت هومسا شوید.