کاخ خورشید کلات نادری؛ یادگاری از نادرشاه افشار

خراسان بزرگ از قدیم از روزگاران بسیار دور مهد علم و دانش و هنر بوده است. هر جایی از این سرزمین پهناور که سر بزنید به نمادی از دوران پر افتخار خراسان بر می‌خورید، از انسان های بزرگی که در این آب و خاک متولد شده و رشد کرده‌اند بگیرید تا بناهایی که شما را با تاریخ پر افتخار این دیار آشنا می‌کنند. هر چند به خاطر هجوم مغول از بناهای تاریخی باستانی خراسان چیز زیادی برای ما باقی نمانده است اما هنوز هستند جاهایی که بزرگی و عظمت خراسان را به ما یادآوری می‌کنند. یکی از این مکان‌ها کاخ خورشید کلات نادری است که در یکی از شهرهای اطراف مشهد در خراسان رضوی جای خوش کرده و به انتظار بازدید گردشگران نشسته است.

نکته مهم:

تقریبا همه چیز درباره کاخ خورشید و تاریخچه آن در ابهام قرار دارد و بسیاری از صحبت‌هایی که درباره آن می‌شود، بر پایه حدس و گمان هستند. ما در این مطلب سعی کرده‌‌ایم مهم‌ترین، معتبرترین و جالب‌ترین حقایقی که درباره کاخ خورشید وجود دارد را گردآوری کنیم و در اختیار شما قرار بدهیم.

از کاخ خورشید کلات نادری چه می‌دانیم؟

کاخ خورشید نادری، مهم‌ترین و جذاب‌ترین جاذبه تاریخی شهر زیبای کلات نادری است، میراثی بر جای مانده از نادرشاه افشار که گفته می‌شود به نام یکی از همسران او “خودشید” این نام را گرفته است. بسیاری بر این عقیده هستند که نادرشاه اینجا را ساخت تا جواهرات خود مانند کوه نور و دریای نور را در آن مخفی و از آن‌ها محافظت کند، برخی هم عقیده دارند که او اینجا را به عنوان مقبره خود انتخاب کرده بود.

کاخ خورشید یا کاخ کلات، بنایی باشکوه در میان باغی وسیع و پر درخت است که با الهام از معماری باغ ایرانی ساخته شده و معماری بنای آن تلفیقی از معماری ایرانی و هندی است.

جالب است بدانید موزه خراسان بزرگ در شهر مشهد با الهام از کاخ کلات ساخته شده و نام آن در فهرست آثار ملی ایران هم قرار دارد.

کاخ خورشید چطور ساخته شده است؟

نادرشاه در سال 1151 هجری قمری، دستور ساخت کاخ خورشید را داد و ساخت این عمارت زیبا تا سال 1160 هجری قمری، یعنی سال انتهایی پادشاهی او ادامه پیدا کرد. کتیبه زیبایی که دور تا دور فضای گنبد کشیده شده و مزین به سوره نبا شده است، هم همین تاریخ را برای ساخت کاخ خورشید یا کاخ کلات نشان می‌دهد.

نادرشاه در جنگ‌هایی که با هند داشت، همیشه غنیمت‌ها و یادگاری‌هایی را با خود به همراه می‌آورد. یکی از این مهم‌ترین چیزهایی که او با خود آورد، معماران و هنرمندان مجربی هندی بود. او از دانش و هنر این افراد استفاده کرد تا در کنار هنر معماران ایرانی، کاخ خورشید را برای اقامت و نگهداری جواهرات خود بسازد. ساخت کاخ خورشید البته در زمان پادشاهی نادرشاه تمام نشد و تا سال‌ها به همان صورت ناتمام باقی ماند.

سال‌ها بعد قاجاریان از این کاخ برای سکونت خود استفاده کردند. در نهایت هم اداره میراث فرهنگی اینجا را مرمت کرد و یکی از بخش های آن به موزه تبدیل شد.

معماری کاخ خورشید

وارد مجموعه و باغ خورشید که می‌شوید، باغی می‌بینید با ردیفی از چنارهایی کهنسال که بازمانده‌ای از باغ بزرگ قدیمی اینجاست. از باغ که عبور کنید، به ساختمانی هشت ضلعی می‌رسید که استوانه ای برج مانند از میان آن بالا آمده است و حکم گنبد را برای این عمارت دارد. کل ساختمان روی سکویی به ارتفاع یک متر و نیم قرار گرفته است و با پنج پله به سطح زمین می‌رسد. معماری کاخ خورشید ایرانی و هندی است و سه طبقه دارد، ساختمانی با مصالح آجری و نمای بیرونی سنگ که سنگ‌های آن از همان محدوده آورده شده‌اند. ارتفاع کلی بنا در گذشته 25 متر بوده اما به دلیل آسیب هایی که در طول زمان دیده است، در حال حاضر 20 متر ارتفاع دارد.

بر اساس حفاری‌های انجام شده در این مجموعه، فواره‌هایی دور تا دور عمارت خورشید کشف شد که این فواره‌ها با جویبارهایی کوچک از منابع آبی اطراف کاخ، سیراب می‌شدند. امروزه تنها فواره روبرویی کاخ خورشید فعال است و دیگر فواره‌ها زیر خاک دفن شده‌اند.

طبقات کاخ خورشید

زمانی که وارد کاخ می‌شوید، یک ورودی هشت ضلعی در برابرتان قرار می‌گیرد که با نقاشی‌های فوق‌العاده زیبا، طلاکاری، نقوش هندسی و رنگ‌هایی دلچسب، تزئین شده است. بنا دوازده اتاق دارد که هر کدام از آن‌ها هم تزئیناتی از جنس نقاشی و گچ‌بری دارند و در میان آن‌ها تصاویری زیبا از شاهزادگان نادری به چشم می‌خورد.

گفتیم که کاخ خورشید سه طبقه دارد:

طبقه زیرین: این طبقه جایی تاریک است و حالتی مخوف دارد. به نظر می‌رسد پادشاه از اینجا برای زندانی کردن دشمنان یا مخفی کردن غنائم و جواهرهای خود استفاده می‌کرده است.

طبقه همکف: تالاری است وسیع و تماشایی با تزئیناتی به سبک دوره صفوی و نقاشی‌هایی طلاکاری شده که چشم‌ها را به خود خیره می‌کند.

طبقه دوم: طبقه دوم این ساختمان دو بخش دارد. بخش اول که قسمت داخلی عمارت را پوشش می‌دهد و با تزئیناتی به سبک بناهای سنتی ایرانی تزئین شده است. بخش دوم گنبد آن است که به شکل استوانه از بنا بیرون آمده است و با 66 نیم ستون سنگی تزئین شده است. از این استوانه به نام برج خیاری هم یاد می‌کنند. دور تا دور برج با نیم‌ستون‌های سنگی عظیم پوشانده شده و بخش‌هایی از آن برای ایجاد روشنایی درون برج حذف شده است. راه رسیدن به بالای برج سخت است و تنها از طریق پله‌هایی کوچک می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد.

تزئینات بیرونی بنا؛ یادگاری از معماران و هنرمندان هندی

در تزئینات بیرونی بنا که دقیق شوید، تصاویری از انواع میوه‌های گرمسیری مانند موز، آناناس و پرنده‌هایی مانند طوطی را می‌بینید که اینها یادگارهایی از هنرمندان هندی در ساخت این بناست. این میوه‌ها در آن روزگاران در ایران وجود نداشت و ارمغانی از حضور هندی‌ها در ایران است.

کاخ خورشید کجاست

برای بازدید از کاخ خورشید باید خود را به شهر کلات نادری برسانید. این شهر در فاصله 160 کیلومتری مشهد قرار گرفته است و در حدود 2 ساعت و نیم با آن فاصله دارد. داخل شهر کلات نادری که شدید، سراغ خیابان اصلی شهر، خیابان کلات نادری بروید و در مرکز شهر به این بنای تاریخی دسترسی پیدا کنید.

اگر هم قصد اقامت چند روزه در خراسان رضوی را دارید و می‌خواهید سر فرصت از جاذبه های گردشگری مشهد و جاهای دیدنی اطراف مشهد دیدن کنید، می‌توانید روی اجاره ویلا و سوئیت در مشهد در هومسا حساب باز کنید.

کلام آخر

کلات نادری شهری تاریخی است و دیدنی های متنوعی را در خود جای داده است؛ در سفر به این شهر زیبای خراسان، اگر فرصت دارید، بازدید از کتییه نادری، جنگل پسته خواجه، آبشار چرم و بند نادری را در برنامه سفرتان قرار دهید. سفر خوشی را تجربه کنید.