روستای ابیانه؛ روستایی سرسبز در حاشیه کویر

در مقاله‌های قبلی درباره روستای برغان کرج، روستای هجیج کرمانشاه، سنگان و لالان تهران و روستای کریک نوشتیم. این مطلب را می‌خواهیم به ابیانه اختصاص دهیم. هرچند نام ابیانه را حتما بارها و بارها شنیده‌اید و چه بسا سفری هم به این روستای خوش آب‌و‌هوا داشته‌اید، اما در این مطلب سعی می‌کنیم به بخش‌های مختلف روستا سری بزنیم و درباره آن‌ها با شما صحبت کنیم. ابیانه به واسطه طبیعت زببا و معماری سنتی خاص خود مورد توجه بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی قرار گرفته، به همین دلیل از نظر زیرساخت‌های گردشگری هم وضعیت مطلوبی دارد. در روستای ابیانه اصفهان به دلیل قدمت بسیار زیاد آن، می‌توانید ردپای آثاری از دوران‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار را ببینید. با ما همراه شوید تا با روستای ابیانه بیشتر آشنا شویم.

آشنایی با روستای ابیانه

ابیانه در 35 کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنه کوه کرکس و ارتفاع 2222 متری ساخته شده که به عنوان یکی از بلندترین نقاط مسکونی در سراسر ایران شناخته می‌شود. این روستا با یک جاده زیبا و سرسبز که در هر فصلی تصاویر بدیعی را در برابر چشمان شما قرار می‌دهد، آغاز می‌شود و در نهایت شما را به روستایی سرخ به رنگ یاقوت می‌رساند. با ورود به روستا چند نکته توجه شما را به خود جلب می‌کند؛ خانه‌ها و بناهایی سرخ رنگ با معماری بی‌نظیر، آب‌و‌هوای فوق‌العاده، طبیعت ‌چشم‌نواز و اهالی که با لباس‌های محلی رنگارنگ در رفت‌و‌آمد هستند.

بافت تاریخی روستای ابیانه 900 متر و عرض آن 3 متر است. بر اساس شواهد، قدمت این روستا به 1500 سال قبل می‌رسد و از آن به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های حاشیه دشت کویر یاد می‌شود. تاریخ ساخت بناهای تاریخی این روستا از جمله یک آتشکده، مسجد جامع و امامزاده، به دوران ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار بر می‌گردد. ظاهرا شاهان صفوی از این محل به عنوان ییلاق استفاده می‌کرده‌اند.

روستای ابیانه از سه محله اصلی تشکیل شده است؛ هرده-پایین ده، یوسمون، پل-بالاده. از این سه محل، یوسمون و پل قسمت ارباب نشین روستا بوده‌اند. این روستا به واسطه وجود آثار تاریخی و فرهنگی، در تاریخ 30 مرداد 1354 با شماره 1088 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

دیدنی‌های معماری و تاریخی روستای ابیانه

در روستای ابیانه تعداد زیادی بناهای تاریخی وجود دارند که در سفر به ابیانه می‌توانید از تک‌تک آن‌ها دیدن کنید.

معماری خاص خانه‌های ابیانه

در بدو ورود به روستا، خانه‌هایی ساخته شده از کاهگل قرمز با پنجره‌های مشبک چوبی و ظاهری سنتی و زیبا چشمان‌تان را خیره می‌کنند. این خاک از معدنی در نزدیکی روستا استخراج می‌شود. سرخی خاک این منطقه باعث شده، ابیانه به روستای سرخ شهرت پیدا کند. روستا دارای بافتی نیمه‌پلکانی است به طوری که در برخی قسمت‌ها حتی تا چهار طبقه، خانه‌ها پشت‌به‌پشت ساخته شده‌اند.

ساختار خانه‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی، تغییر کرده است.

خانه‌های ساخته‌شده در دوره سلجوقی: خانه‌های این دوره فاقد حیاط بوده و یک ایوان جنوبی به ارتفاع 5 متر دارند. این مدل خانه‌ها دارای یک فضای باز مسقف هستند که به عنوان حیاط از آن استفاده می‌شود. حیاط مسقف که به آن صفه هم گفته می‌شود در مراسم عزا و عروسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اتاق‌ها دورتا‌دور همین صفه ساخته شده‌اند.

خانه‌های ساخته‌شده در دوره صفوی: تفات این سبک از خانه‌ها با خانه‌های دوره‌های قبل و بعد، توجه بسیار زیاد به تزئینات داخلی و تعداد صفه‌ها است. در این دوره، شاهد ساخت خانه‌هایی با چهار صفه هستیم. تزئینات داخلی هم کاملا متفاوت صورت گرفته و قرینه‌سازی به یکی از مهم‌ترین اصول در این تزئینات تبدیل شده است.

خانه‌های ساخته‌شده در دوره قاجاریه: در این دوره تغییرات زیادی را شاهد نیستیم. شاید تنها موردی که می‌توان به آن اشاره کرد، وجود دو کوبه در دو لنگه در خانه‌های ابیانه در دوره قاجار باشد. یکی از کوبه‌ها (کوبه سمت راست و چکشی شکل) برای استفاده مردان و کوبه سمت چپ (حلقوی شکل) برای استفاده خانم‌ها بوده و به منظور مطلع کردن صاحبخانه از محرم یا نامحرم بودن شخص مراجعه کننده تعبیه شده بودند.

زیارتگاه هینزا (معبد هنزا)

در سراسر ایران معابد و زیارتگاه‌هایی قرار دارند که داستان‌های مختلفی درباره علل پیدایش آن‌ها روایت می‌شوند. یکی از این معابد که برخی آن را به آناهیتا نسبت می‌دهند، در جنوب شرقی ابیانه و در میان دره‌ای باریک قرار گرفته است. زیارتگاه هینزا در یک تورفتگی غار مانند ایجاد شده و آن را متعلق به بی‌بی زبیده خاتون، دختر موسی بن جعفر می‌دانند. به گفته اهالی، ایشان هنگام فرار از دست تعقیب کنندگان، مدتی را در این محل مخفی شده و سپس به سمت روستای هنجن روانه شده به همین دلیل این مکان محل دفن ایشان نیست.

زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی

زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی در محله هرده و در شرق روستای ابیانه واقع شده است. بنا برخلاف سایر بناهای روستا یک حیاط مرکزی دارد که آب نمای بزرگی در وسط آن قرار دارد. یک ایوان جنوبی با ستون‌هایی به رنگ سفید و پنجره‌های مشبک چوبی آن را تزئین کرده و منبری قدیمی در آن قرار دارد. این زیارتگاه در عین سادگی، زیبایی خاصی را به نمایش می‌گذارد.

مسجد جامع روستای ابیانه

مسجد جامع یکی از 9 مسجد معروف ابیانه است که قدمت زیادی دارد. این مسجد با دو شبستان در محله “میون ده” واقع شده است. شبستان قدیمی دارای کف‌سازی چوبی است و با یک در کوتاه به کوچه اصلی راه دارد. محرابی که در دیواره جنوبی مسجد تعبیه شده اثر تاریخی ارزشمندی است که تاریخ آن به 477 هیجری قمری بر می‌گردد.

منبر مسجد هم تاریخی برابر با 466 هجری قمری را به نشان می‌دهد و متعلق به دوره سلجوقیان است. در ساخت این منبر از طرح‌ها و نقوش گل و بوته، گل هشت‌پر و نوشته‌هایی به خط کوفی استفاده شده است. درب مسجد هم یکی از آثار تاریخی روستا محسوب شده و خود از تزئینات زیبایی بهره می‌برد.

مسجد پرزله

یکی دیگر از بناهای تاریخی روستا مسجدی است متعلق به دوره ایلخانی که به آن پرزله می گویند. این مسجد قدیمی ترین در ورودی روستای ابیانه را به خود اختصاص داده است. تاریخ ساخت این در که در قسمت شرقی مسجد تعبیه شده، سال 701 هجری قمری را نشان می دهد. در غربی نیز مربوط به 1058 قمری بوده و متعلق به زمان شاه اسماعیل صفوی است.

مسجد یوسمون

این مسجد بنایی دو طبقه است و علاوه بر کاربرد محل برگزاری نماز، محل نگهداری “علم” روستا که به آن “شده” می‌گویند، هم محسوب می‌شود. در گذشته مکان‌های مشخصی مختص به خانواده‌های یوسمونی در این مسجد وجود داشت که هنگام روضه‌خوانی، مورد استفاده خانواده‌ها قرار می‌گرفت.

مسجد حاجتگاه

در کنار قبرستان قدیمی، مسجدی 400 ساله با نمای آجری وجود دارد که با دریچه‌ها و پنجره‌های مشبک هلالی، زیبایی خاصی را ارائه می‌کند. در گذشته از طبقه بالای این مسجد برای دفن اربابان استفاده می‌شده است.

علاوه بر این چهار مسجد، چند مسجد دیگر هم در روستای ابیانه وجود دارند از جمله مسجد پالیزه، پنجه علی، دم دروازه، چهل انگشت، سرچشمه و سرقنات برقه.

آتشکده هارپاک

آتشکده هارپاک یکی از معابد زرتشتی است که به شکل چهارطاقی ساخته شده و در محله میان ده قرار دارد. چهارطاقی‌ها دارای پوششی گنبدی و چهار ورودی طاق مانند در چهار طرف بنا هستند. در مورد نام این مکان داستان‌های مختلفی وجود دارد. در یک مورد آن را منسوب به هارپاک وزیر آژدهاک، آخرین پادشاه سلسله مادها می‌دانند و در جایی دیگر آن را برگفته از گویش محلی “هر” به معنی زیر و “پگ” به معنی پله، یعنی بنایی که روی شیبی پست و بلند قرار دارد. هرشوگاه در غرب ابیانه و دژآتون دو آتشکده دیگر هستند که امروز چیزی از آن‌ها باقی نماینده است.

موزه مردم‌شناسی روستای ابیانه

در سال 1384 یکی از بناهای قدیمی روستا مرمت و بازسازی شد و از آن به عنوان موزه مردم شناسی استفاده شد. در این موزه ظروف پخت‌و‌پز، اسلحه شماری، قرآن‌های خطی، وسایل کشاورزی، نقره‌جات و زیورآلات، پوشاک سنتی، وسایل دامپروری و… نگهداری می‌شوند.

قبرستان قدیمی روستای ابیانه

قبرستان قدیمی ابیانه سرراه رفتن به روستا قرار گرفته و پیش از رسیدن به روستا آن را خواهید داد. سنگ قبرهای آن به شکل مثلثی بوده و تصاویر عجیبی روی آن حک شده و مشخصات متوفی روی آن نوشته شده است. سنگ قبرهای متعلق به خانم‌ها معمولا با تصویر یک شانه همراه شده است.

حسینیه‌های ابیانه

در روستای ابیانه می‌توانید از دو حسینیه یکی در محله بالای ده و دیگری در محله هرده دیدن کنید. نخل‌های مراسم محرم هر دو محله در این حسینیه‌ها نگهداری می‌شوند. حسینیه دیگری نیز در سال‌های اخیر ساخته شده که آن حاجتگاه می‌گویند.

قلعه‌های ابیانه

در روستای ابیانه بقایای سه قلعه مختلف به نام‌های پال هونه یا تخت ماهان، هرده و پاله وجود دارند. تخت ماهان در جنوب غربی ابیانه واقع شده و تاریخ آن به حدود 200 سال پیش باز می‌گردد. هرده نیز در شمال شرقی روستا واقع شده و دارای دیوارهایی با ضخامت یک متر و ارتقاع 4 تا 5 متر است. مصالح به کار رفته در هر سه قلعه خاک رس بوده اما در ساخت هرده از سنگ‌های درشت هم استفاده شده است. پله هم در شمال غربی ابیانه قرار گرفته و متعلق به محله پل است.

آسیاب‌های روستای ابیانه

در سمت غرب روستای ابیانه و در مسیر رودخانه داریون سه آسیاب قدیمی وجود دارند که در زبان محلی به آن‌ها “آره ” گفته می‌شود. نام این آسیاب‌ها، آره هره، آره میون و آره داریون است.

خانقاه‌های ابیانه

یکی دیگر از آثار تاریخی دوره صفوی، خانقاهی است که در گذشته درویشان و صوفیان از آن به عنوان محلی برای برگزاری فعالیت‌ها و گردهمایی‌های مختلف استفاده می‌کردند. ساختمان خانقاه در محله “پ خونه قاه” یا “پس خانقاه” قرار گرفته  و زمان ساخت آن به شاه عباس صفوی بر می‌گردد. دارای سه طبقه مختلف و نمای آجری است و از طاق‌های ضربی برای ساخت سر در ورودی و نقاشی‌های خاص دوره صفوی برای تزئینات آن استفاده شده است.

کاروانسرا و اشترخانه‌های ابیانه

در ابیانه درست مانند سایر مناطق کویری، کاروانسراهایی برای استراحت کاروان‌ها ساخته شده بودند که متاسفانه به دلیل سیل، هر سه کاروانسرا تخریب شده‌اند. اشترخانه‌ها هم که محلی برای رفت‌و‌آمد کاروان‌های شتر و استراحتگاه مسافران بوده‌اند سرنوشتی مشابه را تجربه کرده‌اند.

آب انبارهای ابیانه

ساخت آب انبار هم مانند کاروانسرا در مناطق کویری امری کاملا رایج بوده است. از این آب انبارها به عنوان محلی برای ذخیره آب باران و برف استفاده می‌شده تا در نیمه دوم سال مورد استفاده اهالی قرار بگیرد. در ابیانه 4 آب انبار وجود دارند که البته دیگر قابل استفاده نیستند.

حمام‌های ابیانه

ابیانه دارای دو حمام در محله بالا و محله پایین است که حمام محله پایین دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. برای گرم کردن آب حمام از گیاهان گون منطقه استفاده می‌شده است. جالب است بدانید در گذشته خانم‌ها هزینه حمام را با یک قرص نان پرداخت می‌کردند و مردان جوان تا قبل از ازدواج از پرداخت هزینه معاف بودند.

دیدنی‌های طبیعی روستای ابیانه

از دیدنی‌های طبیعی ابیانه می‌توان به چشمه‌های جوشان و باغ‌های سرسبز آن اشاره کرد.

چشمه‌های ابیانه

ابیانه دارای چشمه‌های متعددی است. برخی از آن‌ها فصلی بوده و برخی در تمام طول سال جوشان هستند. مهم‌ترین منبع تامین‌کننده آب در غرب روستا، چشمه‌ای است به نام “دو آبی” که در تمام طول سال می‌توان از آب آن استفاده کرد. در همین نقطه از روستا کمی بالاتر از آسیاب، چشمه دیگری به نام “رئیسون” قرار دارد که به عقیده مردم از زیر درخت زرشک سرچشمه می‌گیرد و باعث افزایش طول عمر می‌شود. “تاردر” نام چشمه دگری در شمال ابیانه است که به آن قنات تاردر هم می‌گویند.

از چشمه‌های دیگر روستا می‌توان به پی قستان، وشاسیدرا، پاشت لیل، په کی جا، پاش یووینگا، پال همون بالا در جنوب ابیانه و چشمه پال همون هره، هینزا و کرشک در شش کیلومتری شمال ابیانه اشاره کرد.

باغ‌های ابیانه

سراسر روستا پر از باغ‌های زیبا و سرسبزی است که در فصل‌های مختلف، مناظری فوق‌العاده خلق می‌کنند. در سفر به ابیانه زمانی را برای قدم‌زدن در کوچه باغ‌های روستا اختصاص دهید. قدم‌زدن در این کوچه‌های سنگفرش شده در هوای دل‌انگیز پاییزی، یکی از بهترین تفریحات ابیانه است.

دیدنی‌های فرهنگی

یکی از جلوه‌های زیبای این روستا جاری‌بودن فرهنگ خاص ابیانه در گوشه‌گوشه روستاست. مردم در هر سن‌و‌سالی که باشند لباس محلی به تن کرده و به زبان محلی صحبت می‌کنند. حتی کسانی که دیگر در روستا زندگی نمی‌کنند، با لباس محلی قدم به ابیانه می‌گذارند. همه این‌ها باعث نوعی یکدستی و یک‌رنگی شده است. خانم‌ها چارقد سفید بر سر می‌اندازند و دامن‌هایی تا پایین زانو و کار شده با تزئینات مختلف می‌پوشند. مردان هم شلوارهای گشاد مخصوص همین منطقه را به تن می‌‌کنند.

تفریحات در روستای ابیانه

در روستای ابیانه حق انتخاب زیادی برای تفریح کردن خواهید داشت.

گشت‌و‌گذار و عکاسی: در ابیانه سوژه‌های مختلفی برای عکاسی وجود دارد. کافی است در کوه‌های اطراف، باغ‌ها، کوچه‌های روستا و بنای تاریخی آن گشت‌و‌گذاری داشته باشید و از صحنه‌های مختلف عکاسی کنید.

طبیعت‌گردی: این روستا از طبیعت بسیار زیبایی برخوردار است. ارتفاعات روستا برای یک کوهنوردی سبک بسیار عالی است. از این ارتفاعات می توانید مناظر بی‌نظیری را به نظاره بنشینید.

پیک‌نیک: اگر به برگزاری یک پیک‌نیک خانوادگی در حاشیه رودخانه علاقه‌مند هستید، فراموش نکنید وسایل لازم را همراه خود ببرید. کمپینگ در اطراف رودخانه روستای ابیانه می‌تواند خاطره بسیار خوبی را برای‌تان ایجاد کند.

دوچرخه‌سواری: در روستای ابیانه امکان اجاره دوچرخه را هم خواهید داشت. کافی است کمی هزینه کنید تا از یک دوچرخه‌سواری لذتبخش در اطراف روستا نهایت استفاده را ببرید.

تورهای گردشگری: مردم ابیانه تورهایی جهت بازدید از روستاها و طبیعت اطراف برای‌تان برگزار می‌کنند. با شرکت در این تورها علاوه بر خود روستای ابیانه، امکان بازدید از روستاهای اطراف را هم خواهید داشت.

اقامت در روستای ابیانه

روستای ابیانه یکی از روستاهای معروف گردشگری در ایران است که گردشگران خارجی هم بازدید از آن را از دست نمی‌دهند به همین دلیل در روستا تعدادی اقامتگاه در نظر گرفته شده که امکانات خوبی در اختیار مسافران قرار می‌دهند. بنابراین به راحتی می‌توانید با اجاره ویلا و سوئیت در ابیانه و نوش جان کردن غذاهای محلی، سفری خاطره‌انگیز را تجربه کنید.

اگر به دنبال این هستید که در بازدید از ابیانه از جاهای دیدنی نطنز هم غافل نشوید، می‌توانید از اقامتگاه‌های این شهر استفاده کنید. شما می‌توانید با صرف هزینه بسیار معقول و اجاره ویلا و سوئیت در نطنز، مدت طولانی را در نطنز سپری کنید و از کاروانسرای میرابوالمعالی، منطقه گردشگری متین آباد، غار پریان، دهکده گردشگری و تفریحی رایان و … دیدن کنید.

امکانات روستای ابیانه

ابیانه علاوه بر هتل و اقامتگاه از امکانات دیگری مانند مسجد، مغازه، نانوایی سنتی، بانک و خودپرداز، رستوران و کافه، سفره‌خانه، مرکز بهداشت و سرویس بهداشتی عمومی هم برخوردار است.

سوغات ابیانه

سوغات ابیانه را می توان به چند دسته تقسیم کرد. از قالی، گیوه و دیگر صنایع‌دستی گرفته تا انواع خشکبار مانند گردو و بادام را می توانید از ابیانه خریداری کنید. علاوه بر این لبنیات محلی و میوه‌هایی چون سیب و آلو هم توسط اهالی به فروش می‌رسند.

غذاهای ابیانه

در ابیانه می‌توانید طعم لذیذ انواع غذاهای محلی را بچشید. بعضی از این غذاها اسامی عجیبی دارند که احتمالا تاکنون به گوش‌تان نخورده و گاهی غذاهایی هستند که در دیگر مناطق هم وجود دارند اما در اینجا با طعمی متفاوت تهیه می‌شوند. “گپا” نوعی قرمه با گوشت گوسفندی، “کاروانی” غذایی شبیه به کله جوش، “جوبن” تهیه شده از جوی ترش و “آردینه” غذایی است که با سبزی‌های محلی  و دوغ آماده می‌شوند. سایر غذاهای محلی ابیانه را حلیم جو، برشتوک، حلیم برگ مو، دلمه برگ مو، قلیه، آش کشک، کاچی و… تشکیل می‌دهند.

آب‌و‌هوای ابیانه

ابیانه از آب‌و‌هوایی معتدل برخوردار است. این روستا در تیرماه بالاترین دما و در دی ماه کمترین دمای خود را تجربه می‌کند. از اواخر دی‌ماه هوا رو به گرمی می‌رود به طوری که در بهار هوای روستا گرم و مطبوع است و در تیر به اوج می رسد. فصل سرما در این روستا فقط مختص ماه‌های زمستان است که به صورت بارش برف خود را نشان می‌دهد.

بهترین فصل سفر به روستای ابیانه

بهترین فصل برای سفر به ابیانه بهار و پاییز است که هم هوا بسیار خنک و دلپذیر است و هم مناظر زیبای اطراف فوق‌العاده هستند. البته که زمستان این روستا هم تماشایی است.

مسیر دسترسی به ابیانه

برای رفتن به ابیانه که در 35 کیلومتری شمال غربی نظنز واقع شده، بهترین راه استفاده از اتوبان خلیج فارس است. این اتوبان قم را به اصفهان متصل می‌کند. در این اتوبان با عبور از شهر کاشان، به خروجی ابیانه خواهید رسید. این خروجی از 50 کیلومتری جنوب کاشان و 18 کیلومتری شمال نطنز از اتوبان جدا می‎شود. روستاهای هنجن، یارند، کمجان، برزه و طره در همین جاده قرار دارند که باید از آن‌ها عبور کنید. قبل از رسیدن به حریم روستا باید خودروی خود را پارک کرده و پیاده وارد روستا شوید.

دیدنی‌های اطراف روستای ابیانه

کاشان به عنوان یکی از نزدیک‌ترین شهرهای اطراف روستای ابیانه، جاهای دیدنی بسیاری دارد. خانه طباطبایی‌های کاشان تنها 81.9 کیلومتر با ابیانه فاصله دارد. باغ فین 86.3 کیلومتر و تپه سیلک هم 86.7 کیلومتر .

پوشش گیاهی و جانوری ابیانه

هنگام قدم‌زدن در اطراف روستای ابیانه ممکن است با انواع حیواناتی مانند قوچ، میش، روباه، شغال، گراز، خرگوش و یا پرندگانی چون کلاغ و زاغی برخورد داشته باشید. روباه و شغال در اطراف روستا به وفور دیده می‌شوند. از گیاهان خودروی این منطقه هم می‌توان به درمنه، خاکشیر، کتیرا و اسپند اشاره کرد.

کلام آخر

درباره روستای ابیانه صحبت کردیم. دیدنی‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی آن را معرفی کردیم. از آب‌و‌هوا و سوغات و غذاهای خوشمزه آن برای‌تان گفتیم. اما تنها نکته‌ای که باقی مانده این است که در سفر به روستاهای ایران سعی کنیم به فرهنگ مردم بومی احترام بگذاریم و از بر هم‌زدن آرامش مردم خودداری کنیم تا یک سفر لذتبخش برای خود و خانوادمان رقم بزنیم. در انتها پیشنهاد می کنیم اگر علاقمند به تجربه ای بکر در یک اقامتگاه بومگردی هستید، اقامتگاه خشت و خورشید ابیانه را امتحان کنید.