کاخ چهلستون قزوین؛ قصه‌ی ساخت بنای چهلستون قزوین

کاخ چهلستون قزوین مشهور به عمارت کلاه‌فرنگی، از دوران صفویان به یادگار مانده و از محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین جاهای دیدنی قزوین محسوب می‌شود. این اثر جاویدان هنر و معماری ایرانی توسط سازمان میراث فرهنگی کشور از سال 1334 در فهرست آثار ملی قرار گرفت. کوشک تاریخی چهلستون قزوین که از همتای اصفهانی‌اش قدمت بیشتری دارد، هرساله پذیرای تعداد بی‌شماری از گردشگران و شیفتگان تاریخ است که با حضور در این مکان سیر و سیاحتی در روزگار دیرین مام‌میهن دارند.

ما هم در این سفر قصد داریم کاخ تاریخی چهلستون قزوین را به نظاره بنشینیم و برگی از تاریخ کشور را ورق بزنیم. پس تا انتهای این سفر با ما همراه باشید.

کاخ چهلستون قزوین کجاست؟

عکس از: خبرگزاری ایرنا

این اثر تاریخی زیبا در سبزه‌ میدان قزوین واقع شده و طبقه دوم آن در حال حاضر به‌عنوان موزه خوشنویسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاخ چهلستون قزوین آخرین دردانه برجای‌مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی شاه‌ تهماسب صفوی است که در زمان حکمرانی او در قزوین ساخته شده و از نظر تاریخی اهمیت بسیار زیادی دارد. البته تنها معماری و قدمت این کاخ نیست که بر جذابیت آن برای گردشگران اضافه کرده بلکه آثار مهم و بی‌تکرار نقاشی و خطاطی در این کاخ وجود دارند که کمتر بنایی را با این ویژگی می‌توان دید.

در مورد علت نام‌گذاری چهل‌ ستون قزوین باید بگوییم که این بنای باشکوه یک‌بار در اواخر سلطنت قاجارها توسط فرماندار وقت قزوین، محمدباقر سعدالسلطنه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. تغییراتی توسط هنرمندان زمان قاجار بر روی معماری این مکان انجام شد و نهایتاً این اثر عنوان چهل‌ستون را از آن خود کرد. به نظر می‌رسد وجود تعداد زیاد ستون‌های خوش‌قدوقامت و انعکاس تصویر آن‌ها در حوض‌های مجموعه، در این نام‌گذاری چندان بی‌تأثیر هم نبوده است.

این بنا در زمان پهلوی تغییر کاربری داده و به‌عنوان ساختمان فرمانداری مورداستفاده قرار می‌گرفت؛ به همین دلیل تصمیم گرفته شد دیوارهای کاخ گچ‌کاری شوند. این تصمیم تاسف‌بار باعث آسیب جدی به بسیاری از نقاشی‌های موجود در بنا و تزئینات داخلی به‌ویژه مقرنس‌های سقف شد. اگرچه بسیاری از آثار هنرمندان موجود در این کاخ در اثر گذر زمان از بین رفته‌اند اما هنوز هم آثار بسیار نفیسی از نقاشان و خطاطان ایران‌زمین در این کاخ در معرض نمایش عموم قرار دارد.

قصه ساخت بنای چهلستون قزوین

عکس از: خبرگزاری تسنیم

بسیاری از افراد با شنیدن نام چهلستون قزوین، بی‌درنگ به یاد همتای اصفهانی آن می‌افتند. اگرچه آوازه چهل‌ستون اصفهان باغلظت بیشتری به‌عنوان یک اثر تاریخی شاخص در میان مردم پیچیده است، اما نمی‌توان از اهمیت کاخ چهل‌ ستون قزوین هم چشم‌پوشی کرد. چراکه این بنا هم بهر امیدی ساخته شد، آن‌هم در روزگاری که شاه‌‌تهماسب به دلیل تهدیدهای پی‌درپی ترکان عثمانی تصمیم گرفت باروبندیلش را جمع کند و پایتخت حکومت خود را از تبریز به قزوین انتقال دهد.

ماجرا از سال 951 هجری قمری شروع شد، زمانی که شاه‌ طهماسب رهسپار قزوین شد و در گام اول اقدام به خرید اراضی پهناور زنگی‌آباد کرد. این اراضی از یکی از بزرگان قزوینی به نام میرزا شرف جهان که از قضا شخص معتمد و کاردانی بود خریداری و برای ساخت و توسعه عمارت‌های شاه‌تهماسب مورداستفاده قرار گرفت.

گام بعدی این بود که هنرمندان و معماران سرشناس وقت توسط شاه فراخوانده شوند و شروع به ساخت‌وساز عمارتی درخور کنند. ناگفته نماند طرح بنای موردپسند شاه، شامل باغی مربعی‌شکل با عمارت‌ و حوضچه‌ می‌شد که از نقشه یک طراح و معمار عثمانی برگرفته شده بود. این‌چنین بود که آجر به آجر این اثر بر روی ‌هم قرار گرفت تا یکی از چشم‌نوازترین جاذبه‌های تاریخی قزوین بنا شود.

معماری چهلستون قزوین

عکس از: علیرضا نصیری، خبرگزاری ایلنا

این کاخ به‌صورت دوطبقه و هشت‌ضلعی در میان باغ مربعی شکل به مساحت 500 مترمربع ساخته شده است. این باغ زیبا پر از درختان تنومند و قدیمی بوده که دورتادور عمارت‌های عالی، ایوان‌ها، تالار و حوض‌ها را احاطه کرده و فضای دل‌نشینی را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.

حوض‌های مستطیلی که در قسمت شمالی و جنوبی کوشک قرار دارند در زمانه‌ای دور از نهرهای پیرامون عمارت سیراب می‌شدند و هوای مطبوعی و خنکی را در این باغ دلگشا به وجود می‌آوردند.

طراحی و اجرای نقشه این بنا به‌صورت محورهای صلیبی و برونگرا انجام شده و دارای چهار ایوان مشرف‌به باغ است. در چهار طرف سالن بزرگ طبقه همکف چهار اتاق گوشواره‌ای با طرح هندسی متفاوت وجود دارد. همچنین وجود حوض مرمرین و حکاکی شده در طبقه پایین از جذابیت‌های این بخش به شمار می‌رود.

عکس از: علیرضا نصیری، خبرگزاری ایلنا

طبقه دوم پلان چهارگوش مستطیلی و راهروی پیرامونی (غلام‌گردشی) دارد. وجود ستون‌های آجری مدور که همچون نگهبانان استواری ایوان کاشی‌کاری شده این طبقه را فراگرفته‌اند به همراه سقف شیروانی‌اش که اتراقگاه امن کبوتران است، جذابیت هنر معماران ایرانی را نفس‌گیرتر می‌کند. اگرچه این بنا به دوره صفوی تعلق دارد اما طبقه دوم آن به دلیل بازسازی‌های صورت گرفته در زمان قاجار، رنگ و بوی قجری دارد.

وجود پنجره‌های زیاد در نمای بیرونی، نور را به سمت داخل سرازیر می‌کند و فضای دل‌بازی را به وجود می‌آورد. استفاده از شیشه‌های رنگی در ساخت پنجره‌های کاخ چهل ستون، همواره از ویژگی‌های بارز معماری ایرانی بوده که احتمالاً تمهیدی برای دفع حشرات مزاحم و کمک به اعتدال هوای درون خانه با انعکاس مناسب نور بوده است. وجود شیشه‌هایی به رنگ سبز، قرمز و آبی در این بنا، زیبایی بصری فوق‌العاده چشمگیری را در پنجره‌های ارسی ایجاد می‌کند.

شیب درب ورودی و چهار ایوان‌های نقلی و باصفا جریان هوای بسیار خوبی را در این مکان ایجاد می‌کند که این هوشمندی در ساخت باعث ایجاد هوای خنک و دل‌انگیزی در فصل تابستان می‌شود.

تزئینات زیبا و چشمگیر چهلستون قزوین

از همان بدو ورود باید تیزبینی خود را به کار اندازید تا ذره‌ای از هنر به‌کاررفته گوشه‌گوشه بنا را از دست ندهید؛ چرا که به هر طرف بنگرید از نقاشی‌های دیواری سالن تا ستون‌ها و پنجره‌ها شاهد هنرنمایی هنرمند هستید و بس.

وقتی به بالای سر خود چشم می‌دوزید متوجه تفاوت و ظرافت هنر به‌کاررفته در سقف هر طبقه می‌شوید؛ سقف طبقه همکف با طرح‌های ظریف، مقرنس‌های دلربا و سقف طبقه بالا به خنچه پوش بسیار جذابی آراسته شده است.

عکس از: باشگاه خبرنگاران جوان

چارچوب‌های مشبک طبقه بالا به‌صورت هنرمندانه و از چوب‌های مرغوب ساخته شده‌اند که در کنار نرده‌ها و ستون‌های چوبی دیگر فضای گرم و دل‌فریبی را در نگاه متجلی می‌کند. ستون‌های آجری طبقه پایین و پله‌های نیم‌گرد و باریک که دوطبقه بنا را به هم متصل می‌کند هم در نوع خود تماشایی است.

نکته جالب در مورد این بنا این است که کاخ چهل ستون از طریق یک راه زیرزمینی مخفی به دولت‌خانه صفوی متصل شده و درنهایت به بیرون شهر راه پیدا می‌کنند تا در صورت حمله دشمن و مواقع اضطراری راهی پنهان برای فرار و گریز وجود داشته باشد.

موزه خوشنویسی و آثار بی‌بدیل نقاشی

عکس از: علیرضا نصری، خبرگزاری ایلنا

در واقع هر سوی کاخ چهلستون قزوین موزه‌ای از شاهکارهای هنرهای تجسمی خلق‌شده توسط هنرمندان صاحب‌سبک ایرانی در دوران صفوی و قاجار است. کافی است سر بچرخانید و با گشتن در طبقات کوشک در هر گوشه رنگ و نقشی از هنر را دریابید.

طبقه اول، نگارگری‌ها و نقاشی‌های دیواری نفیس برآمده از مکتب قزوینی با طرح‌های خوش‌آب‌و‌رنگی از لیلی و مجنون، بزمگاه‌ها و میدان رزم وجود دارند. در طبقه دوم که امروزه کاربری موزه دارد، آثار درخشان اساتید خطاطی مثل میرعماد قزوینی، محمدحسین عماد کتاب، درویش عبدالمجید و مالک دیلمی را مشاهده می‌کنید و راهنمایان حاضر اطلاعات لازم در مورد آن را به شما توضیح می‌دهند.

بخش‌های دیگر این موزه به نمایش آثار اهدایی مقامات خارجی مثل وزیر امور خارجه غنا، قائم‌مقام وزیر امور خارجه هندوستان، وزیر پاکستان، سفیر گرجستان اختصاص دارد.

از دیگر دیدنی‌های جذاب این مجموعه می‌توان به ساز ترکیبی شگفت‌آوری اشاره کرد که به‌صورت یکجا حالت آرشه‌ای، زخمه‌ای و کوبه‌ای دارد و توسط هنرمندی بنام یوسف الله شکری خلق شده است.

اطلاعات بازدید از کاخ چهلستون قزوین

کاخ چهلستون چه امکاناتی دارد؟

• حضور راهنما برای معرفی آثار و هنرمندان
• سرویس بهداشتی

اقامت در قزوین

در شهر قدیمی قزوین هر نوع اقامتگاهی از هتل‌های لوکس تا سراهای سنتی وجود دارند. این بستگی به شما دارد که دوست دارید در این سفر، چه نوع اقامتگاهی را برای سپری‌کردن لحظات خوش خود انتخاب کنید. برای مقایسه و انتخاب بهترین گزینه هم راه چندان دشواری وجود ندارد چرا که کافی است به وب‌سایت هومسا، سامانه رزرو و اجاره ویلا و سوئیت سر زده و در همان صفحه اول نام شهر را جستجو کنید. با یک جستجوی ساده تعداد بسیار زیادی از انواع اقامتگاه را مشاهده می‌کنید، بعد از بررسی و انتخاب نهایی به اجاره ویلا و سوئیت در قزوین اقدام کنید و از اقامت در کنار عزیزان‌تان لذت ببرید.

 سخن آخر

در این مطلب سعی کردیم سفری در زمان داشته باشیم و به یکی از آثار تاریخی مهم هنر و معماری قزوین؛ یعنی کاخ چهلستون قزوین برویم و اطلاعات مورد نیاز برای بازدید از آن را در اختیار شما قرار دهیم. همچنین پیشنهاد می‌کنیم از سایر آثار تاریخی شهر مثل قلعه الموت ، سرای سعدالسلطنه، عمارت سردار مفخم، بازار قزوین و بنای تاریخی گراند هتل که در نزدیکی این کاخ قرار دارند هم دیدن کنید. امیدواریم از خواند این مطلب لذت برده باشید.