باغ ارم شیراز؛ تکه‌ای از بهشت در شهر بهار نارنج

شیراز بدون شک یکی از دوست‌داشتنی‌ترین شهرهای ایران است. شهری که گردشگران را از سرتاسر جهان به خود فرا می‌خواند تا زیبایی‌هایش را که غنایمی تحسین‌برانگیز از تاریخ و هنر سرزمین‌مان هستند، مشاهده کنند. یکی از این زیبایی‌ها، باغ ارم شیراز است که اسم آن به عنوان یکی از باغ های شیراز در فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران هم آمده است.

باغی که زیبایی‌های اعجاب‌انگیزی را در خود جای داده است و قصه‌ی مردمی را می‌گوید که روزگاری اینجا زندگی می‌کردند. قصه‌هایی که از پس قرن‌ها در دل بنای باغ، در آب روانش و در ریشه درختانش باقی مانده است و حالا این قصه‌ها را برای بازدیدکنندگانش بازگو می‌کند. با هومسا همراه باشید تا گردشی کنیم در باغ ارم شیراز و قصه‌های شیرینش را با هم بشنویم.

حال‌وهوای گردش در باغ ارم شیراز

باغ ارم مانند بسیاری از جاهای دیدنی شیراز، حال‌وهوایی خوش و آرامشی عمیق دارد، حال‌وهوایی که خاص شهر بهارنارنج است. قدم زدن در باغ ارم، تجربه‌ی وصف‌ناشدنی از گردش در یک باغ ایرانی را برای‌تان رقم می‌زند. باغی که گل‌ها و درختان باشکوهش، طراوتی سبز به فضا بخشیده‌اند و نفس کشیدن در هوایشان انرژی سحرانگیزی به جان و روان‌تان وارد می‌کند.

زیبایی هزاران هزار گل و درختان باغ، چشم‌ها را نوازش می‌دهد و صدای جوی آب گوش‌ها را آکنده از آرامش روانش می‌کند. اینجاست که هر قدم تبدیل می‌شود به ضیافتی باشکوه به میزبانی سرونازها و اطلسی‌ها و آلاله‌ها، با موسیقی آب و رقص روح و جان.

معماری و بخش‌های مختلف باغ ارم شیراز

باغ ارم یکی از نمونه‌های زیبای باغ ایرانی است که ۳ ویژگی اصلی هر باغ ایرانی را می‌توان در آن مشاهده کرد:

باغی که با دیوارهای بلند محصور شده است، جوی آبی که از میانه آن عبور می‌کند و کوشک و استخری که در وسط باغ قرار دارند.

معماری کوشک باغ ارم

بخش اصلی باغ، شامل کوشکی سه طبقه است که در زمان قاجار ساخته شده اما نشانه‌هایی از سبک معماری دوره‌ی زندیه و صفویه هم در آن به چشم می خورد. این بنا از نظر معماری، نقاشی، کاشی‌کاری و گچ‌کاری یکی از شاهکارهای معماری دوران قاجار محسوب می‌شود و یک بام شیروانی زیبا و متفاوت دارد.

طبقه‌ی اول | تالار حوضخانه

طبقه‌ی اول بنا که به عنوان تالار حوضخانه شناخته می‌شود، همچون سایر بناهای قدیمی ایران در زیر سطح زمین ساخته شده است. اتاق‌هایی که در بخش زیرزمین کوشک باغ ارم قرار دارند محلی بودند برای آنکه ساکنان کوشک بتوانند در خنکای آن تابستان‌های گرم را بگذرانند.

همچنین این اتاق‌ها محلی برای نگهداری مواد غذایی بودند، هوای این اتاق‌ها در فصل گرما چند درجه از هوای سایر جاها پایین‌تر و بنابراین محل مناسبی برای نگهداری مواد غذایی محسوب می‌شدند. کف و دیوارهای سرداب همچون بسیاری دیگر از بخش‌های کوشک با کاشی هفت رنگ تزیین شده است. در این بخش داستان‌هایی از منظومه‌ی خسرو و شیرین و همچنین مناظری از شکارگاه و طبیعت با استفاده از هنر کاشی‌کاری به چشم می‌خورد.

طبقه‌ی دوم

طبقه‌ی دوم بنا شامل ایوان، سالن و راهرو می‌شود. در دو طرف ایوان اصلی، دو ایوان کوچک‌تر قرار دارد. در این بخش تزئینات گچ‌بری و کاشی‌کاری چشم‌نوازی ایجاد شده‌ است. همچنین پنجره‌هایی که در این طبقه ساخته شده‌اند نیز در نوع خود از شاهکارهای معماری محسوب می‌شوند.

طبقه‌ی سوم

این طبقه هم مانند طبقه‌ی دوم سالنی بزرگ دارد که پنجره‌های آن رو به ایوان باز می‌شود. سقفی از جنس چوب دارد و با نقاشی‌هایی نفیس و تماشایی از شکارگاه‌ها، تصاویر زنان و قصرهای اروپایی تزئین شده است.

پیشانی بنا

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های کوشک پیشانی بنا است که زیبایی چشم‌نوازی به کل فضای باغ بخشیده است. این بخش شامل یک طاق اصلی با دو هلال کوچک و بزرگ در طرفین است. طاق اصلی دقیقا بر فراز ایوان و دو ستون اصلی قرار دارد. روی طاق و هلال‌های اطراف آن با استفاده از هنر کاشی‌کاری، صحنه‌هایی از داستان‌های شاهنامه و همچنین نبردهایی از پادشاهان قاجار به تصویر کشیده شده است. کاشی‌کاری‌هایی که نمونه‌ای منحصربه‌فرد از دوران قاجار است و نظیر آن در هیچ بنای به‌جای‌مانده‌ای از آن زمان به چشم نمی‌خورد.

بیشتر درها و درگاه‌های کوشک با استفاده از چوب ساج ساخته شده‌اند که دوام خوبی دارند و به همین دلیل، پس از گذشت چندین قرن، همچنان بدون هیچ آسیبی پابرجا باقی مانده‌اند.

کتیبه‌های باغ ارم

در باغ ارم چندین کتیبه هم وجود دارد که هر کدام در دوره‌های مختلف تاریخی ساخته شده اند. روی یکی از کتیبه‌ها که مربوط به دوره قاجار است و جنسی از سنگ مرمر دارد، چنین نوشته شده است:

از وزیر شه نصیرالملک راد، دائمش باغ ارم آباد باد

همچنین کتیبه‌های دیگری نیز در باغ ارم وجود دارد که مزین به اشعاری از شوریده شیراز یا جملاتی درباره‌ی دوره‌های مرمت بنا است. ۶ کتیبه‌ی‌ سنگی هم در نمای شرقی ساختمان باغ و چندین و چند کتیبه‌ی دیگر در بخش‌های مختلف باغ ارم شیراز به چشم می‌خورد.

عنصر آب در باغ ارم

باغ ارم همچون سایر باغ‌های ایرانی و دارای جوی آبی است که از وسط بنا عبور می‌کند، اما به جز آن، درست در مقابل بنای کوشک نیز یک استخر بزرگ قرار دارد. این حوض ۳۳۵ متر مربع مساحت دارد و با ۱۸ قطعه سنگ بزرگ پوشیده شده است. آب این حوض از نهری تامین می‌شود که از سرداب کوشک می‌آید.

باغ گیاه‌شناسی شیراز

تنوع پوشش گیاهی باغ ارم به حدی زیاد است که از آن به عنوان باغ گیاهشناسی شیراز استفاده می‌شود. در این باغ بسیاری از گونه‌های گیاهی از نقاط مختلف جهان گردآوری شده‌اند تا در نهایت یک باغ ایرانی باشکوه را به تصویر بکشند.

درختان باغ

درختان باغ بیشتر شامل سرو می‌شود و به این ترتیب باغ در تمام فصول سال سرسبز و باطراوت است. به جز سرو، درختان دیگری نیز در باغ به چشم می‌خورند که از آن جمله می‌توان به درخت خرمالو، گردو، سیب، بادام، نارنج، انار، ازگیل، گلابی، کاج، اکالیپتوس، زبان گنجشک، افرا، ارغوان، سپیدار، بید مجنون و بید مشک اشاره کرد.

گل‌های باغ

در تنوع گیاهی بی‌نظیری که در باغ ارم وجود دارد، گل‌ها نیز نقشی ویژه دارند. تنها ۲۰۰ گونه متفاوت از گل رز در این باغ به چشم می خورد اما گل‌های دیگری همچون طاووسی، سنبل درختی، ژاله، شب‌بو، نسترن، یاس زرد، میخک، میمونی، بنفشه، آهار، اطلسی، آلاله، گل ساعت، نیلوفر، شاه‌پسند، شیپوری و داوودی هم در باغ ارم شیراز وجود دارند که جلوه‌ی فوق‌العاده زیبا و آرامش‌بخشی به باغ بخشیده‌اند.

موزه سنگ و گوهر دریای نور

عمارت اصلی باغ ارم، به نمایش 140 نوع سنگ و گوهر تزئینی کمیاب و قیمتی اختصاص داده شده است، که از این نمایشگاه به عنوان موزه سنگ و گوهر دریای نور یاد می کنند.

تاریخچه‌ی باغ ارم شیراز

گرچه شواهد دقیقی درباره‌ی تاریخچه‌ی باغ ارم شیراز در دست نیست؛ اما گفته می‌شود این باغ در قرن دهم یا یازدهم هجری و هم‌زمان با دوره سلجوقیان و آل اینجو بنا شده است. سپس در دوره‌های پس از آن، از جمله در دوران زندیه، چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. بر اساس برخی شواهد احتمال آن می‌رود که باغ ارم شیراز در دوره سلجوقیان بنا شده باشد، زیرا در این دوران باغ‌های مهمی در شهر شیراز بنا شدند و بنابراین می‌توان احتمال داد که شاید این بنا نیز جز همان باغ‌ها باشد.

از آنجایی که حافظ نیز در یکی از غزلیات خود به باغ ارم اشاره کرده است، به نظر می‌رسد باغ در همان قرن‌های دهم تا یازدهم بنا شده است. حافظ در غزل خود و در وصف باغ ارم گفته است:

در گلستان ارم دوش چو از لطف هوا

زلف سنبل ز نسیم سحری می‌آشفت

گفتم ای مسند جم، جام جهان بینت کو

گفت افسوس که آن دولت بیدار بخفت

سعدی نیز در یکی از اشعار خود و در وصف زیبایی یارش می‌گوید:

مه پاره به بام اگر برآید

که فرق کند که ماه یا اوست؟

آن خرمن گل نه گل که باغ است

نه باغ ارم که باغ مینوست

در کتب مختلف تاریخ و روایات متعدد، درباره‌ی باغ ارم شیراز بسیار صحبت شده است، به گفته‌ی مرحوم فرخ بی‌بی، دختر صولت الدوله قشقایی، باغ ارم توسط میرزا قاسم خان خلج بواناتی به پدر خانمش، جانی خان ایلخانی قشقایی بخشیده شده است. همچنین در کتاب خاطرات ملک منصور خان قشقایی از بزرگان ایل قشقایی، آمده که باغ ارم محل اقامت خان قنقری بوانات بوده است.

در دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار عمارتی دیگر در باغ ارم به دست حسین علی خان نصیرالملک ساخته شد، البته در این دوران ساخت عمارت به اتمام نرسید. با مرگ حسین علی خان، خواهرزاده او، ابوالقاسم خان نصیرالمک کار ساخت عمارت را به پایان رساند. در دوران قاجار و پهلوی، این باغ به طور کامل محل سکونت سران ایل قشقایی بود. اما در دوران رضاشاه و با شروع فعالیت‌های مصدق و حمایت سران ایل قشقایی از او، این باغ از تملک قشقایی‌ها خارج شد و حکومت آن را به نفع خود مصادره کرد.

مرمت باغ ارم

بین سال‌های 1345 تا 1350، باغ ارم به سازمان برنامه و بودجه واگذار شد و برای تعمیر و مرمت در اختیار دانشگاه قرار گرفت. در این دوران کوشک آسیب‌های زیادی دیده و دیوارهای گلی باغ نیز تا حد زیادی تخریب شده بود. در دوران پهلوی، دیوارهای گلی برداشته و دیوارهای کوتاه سنگی جایگزین آن‌ها شدند. همچنین در تالار آیینه هم نقاشی‌های رنگ و روغن روی سقف‌ها و دیوارها و همچنین بخش‌هایی از کاشی‌کاری‌ها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفتند.

امروزه دانشکده‌ی کشاورزی شیراز، مسئولیت باغ گیاه‌شناسی را در اختیار دارد و مسئولیت ساختمان باغ هم به دانشکده حقوق رسیده است.

بهترین زمان بازدید از باغ ارم

باغ ارم شیراز در هر فصلی می‌تواند قصه‌هایی زیبا برای بازدیدکنندگان بازگو کند؛ اما برای لذت بردن بیشتر و بهره‌مند شدن از زیبایی‌های باغ، بهتر است فصل خوش بهار را برای بازدید از آن انتخاب کنید. در این زمان، افسون باغ در گوشه‌ای از جان و ذهن‌تان تا ابد ماندگار خواهد شد.

مسیر دسترسی به باغ ارم

برای رفتن به باغ ارم شیراز باید به بلوار ارم، میدان ارم و سپس خیابان ارم بروید. باغ در نزدیکی مجموعه‌ی دانشگاه شیراز قرار دارد.

با وسایل نقلیه‌ی عمومی

دسترسی به باغ ارم با انواع وسیله‌ی نقلیه از جمله تاکسی و مترو امکان‌پذیر است. گردشگران برای رفتن به باغ به وسیله‌ی مترو، باید به ایستگاه نمازی در میدان نمازی شیراز بروند. سپس با حدود یک ربع پیاده‌روی به باغ ارم برسند.

آدرس باغ ارم شیراز

بلوار ارم، میدان ارم، خیابان ارم، نرسیده به دانشگاه شیراز

شماره تماس: 071-32272538

نام عکاس: امین فائزی

اقامت در شیراز

برای اجاره ویلا و سوئیت در شیراز یک راه آسان‌ وجود دارد. هومسا هر آنچه که برای داشتن یک اقامت راحت و بی‌دردسر در شیراز نیاز دارید را در اختیارتان می‌گذارد. تنها کافی است در صفحه‌ی اصلی هومسا نام شهر شیراز را سرچ کنید تا وارد بخش اقامتگاه‌های این شهر شوید. در این قسمت لیست بلندی از بهترین اقامتگاه‌های شیراز در اختیارتان قرار می‌گیرد که با توجه به شرایط خود می‌توانید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید. هم‌چنین اجاره اقامتگاه بومگردی در شیراز از دیگر گزینه‌های پرطرفدار اقامت در شیراز است که توصیه می‌کنیم در هنگام رزرو حتما به آن فکر کنید.

باغ ارم شیراز، فرصتی برای گردش در دل تاریخ، فرهنگ و هنر

استان فارس و به ویژه شهر شیراز دیدنی‌های بسیاری دارد که برای دیدن هر کدام باید وقت و حوصله کافی گذاشت. باغ ارم یکی از همین جاذبه‌های بی‌نظیر شهر شیراز است که مانند کتابی قطور اما جالب و دوست‌داشتنی می‌توان هر خطش را با حوصله خواند و هر عکسش را با دیده جان نگاه کرد. باید هرآنچه را که می‌توان از دل آن بیرون کشید و در عمق قلب و ذهن برای همیشه نگه‌شان داشت تا زیبایی‌هایشان در روح و تن و جان‌مان دمیده شوند و وجودمان را مانند خود سبز و معطر کنند.