سوغات و صنایع دستی یزد ؛ از غرق شدن در تار و پود هنر تا عطر دلچسب شیرینی

یزد یکی از نامدارترین شهرهای ایران از نظر تعدد سوغات و صنایع‌دستی در بین گردشگران شناخته می‌شود. عطروطعم فوق‌العاده شیرینی‌های یزدی هم که دیگر جای هیچ حرف و سخنی را باقی نمی‌گذارد. در سفر به این شهر احتمالاً به‌قدری درگیر تماشا و خرید سوغاتی و صنایع دستی یزد در مراکز خرید یزد می‌شوید که حساب‌وکتاب جیب و زمان را باهم از دست می‌دهید. در این مطلب می‌رویم به شهر بادگیرها و به دل تاروپود هنرهای اصیل یزدی سری می‌زنیم تا انواع سوغاتی‌هایی که می‌توانید از این سفر ارزشمند با خود به همراه ببرید را معرفی کنیم. پیشنهاد می کنیم مقاله ی صنایع دستی ایران مطالعه نمایید.

صنایع دستی یزد، سیری در تاروپود هنر

ترمه

قدمت هنر ترمه‌بافی در ایران به بیش از 400 سال می‌رسد و از نیاکان زرتشتی یزد به نسل‌های بعدی منتقل شده است. بسیاری این پارچه نفیس را با نقش بته‌جقه می‌شناسند البته نقوش دیگری مثل شاه‌عباسی و شاخ گوزنی هم در تولید آن به کار می‌رود. ترمه یکی از گران‌بهاترین منسوجات ایرانی شناخته می‌شود که یزد تنها شهری است که این پارچه ارزنده را به صورت تخصصی تولید می‌کند. پس زمانی که به این شهر سفر می‌کنید سراغ بهترین و زیباترین ترمه‌ها را از فروشندگان یزدی بگیرید.

چادرشب یزد

چادرشب یزد در دو نوع نازک و ضخیم تهیه می‌شود که هر یک کاربرد متفاوتی دارد. چادرشب نازک و منقوش یزد که به رختخواب‌پیچ معروف است برای بقچه‌پیچ کردن لحاف، بالش و تشک مورداستفاده قرار می‌گیرد. چادرشب صحرایی از نوع ضخیم هم به‌صورت راه‌راه بوده و برای حمل محصولات کشاورزی و علوفه به کار می‌آید.

شعربافی (شربافی)

این هنر که این روزها رو به فراموشی است در سال‌های گذشته رونق بسیاری داشت. این هنر در قدیم توسط بانوان یزدی انجام می‌شد که با ورود دستگاه‌های صنعتی به کارگاه‌ها برخی مردان نیز به این حرفه مشغول شدند. در شعربافی پارچه‌ای با استفاده از شَعر (به معنای مو یا ابریشم) و دستگاه چهار وردی بافته می‌شود. برای بافت آن طراحی و نقوش خاصی به کار گرفته نمی‌شود و اغلب به‌صورت ساده و راه‌راه عرضه می‌شود.

دارایی بافی

دارایی بافی (ایکات) به‌نوعی روش بافت و منقوش کردن پارچه گفته می‌شود که در چند کشور جهان انجام می‌شود. اگرچه زادگاه اولیه این هنر 800 ساله را به کشور اندونزی نسبت می‌دهند اما در کشور ما هم بهترین نوع دارایی در شهر یزد تولید می‌شود. این هنر ارزشمند که پیش‌تر به‌عنوان اقلام جهیزیه روانه خانه عروس می‌شد، به دلیل گران‌بها بودن جز دارایی عروس به شمار می‌آمد. ازاین‌رو این هنر به دارایی بافی معروف شده است.

زری‌بافی

هنر زربافی از هنرهای بسیار اصیل و قدیمی یزد است که از زمان ساسانیان به یادگار مانده است. زری‌بافی در شهر یزد با استفاده از مرغوب‌ترین انواع ابریشم خالص، رنگی و نخ گلابتون نقره‌ای و طلایی انجام می‌شود. پارچه‌های زربافت یزد از باکیفیت‌ترین منسوجات کشور محسوب می‌شوند.

شمد

با توجه به آب‌وهوای گرم و خشک در یزد کویری، بافت خنک‌ترین روانداز تابستانه توسط مردم باذکاوت این شهر چندان بعید نیست. شمد نام این روانداز خنک یزدی است که با استفاده از مواد اولیه‌ای مثل ویسکوز، پنبه و ابریشم تولید می‌شود. در تهیه شمد اغلب از طرح‌های ساده و چهارخانه استفاده می‌شود. از دیگر کاربردهای شمد می‌توان به کاربرد آن برای بستن کمر زنان عشایر اشاره کرد، همچنین از شمدهای کوچک‌تر در آشپزخانه استفاده می‌شود که به دلیل سبکی شستشوی بسیار راحتی دارد.

زیلوبافی

زیلوبافی (پلاس بافی) از هنرهای دیرینه یزدی است که به‌طور ویژه در شهر میبد انجام می‌شود. این هنر هم خلاقیت هنرمندان یزدی را برای مصونیت از گرمای سوزان شهرهای کویری را به نمایش می‌گذارد. زیلو، این زیرانداز خنک از پنبه و غالباً در رنگ‌های آبی و سفید بافته می‌شود. در رنگرزی زیلو، مواد رنگی گیاهی و طبیعی مثل روناس و پوست گردو به کار می‌رود.

پتوبافی

پتو بافی یزد به‌طورمعمول در بخش‌هایی از توابع یزد مثل خرانق و اشکذر انجام می‌شود. این هنر خانگی اغلب به دستان توانای بانوان هنرمند صورت می‌گیرد. ابتدا پتویی به ابعاد 50 در 22 تهیه و به چهار تکه تقسیم می‌شود. تکه‌های پتو را به هم دوخته و به شکل پتوی بزرگی به طول و عرض 200 در 220 در می‌آید. در انتها پتو را در آب آن‌قدر مالش می‌دهند تا نقاط دوخته‌شده به صورت نمد دربیاید.

گیوه‌بافی

پای‌افزای قدیمی ایرانی، گیوه بسیار خنک و ضد تعریق است و این‌ هم نشانه‌ای از سازگاری هنر شهر با اقلیم کویری‌اش محسوب می‌شود. رویه گیوه توسط زنانی از مهریز، بغداد آباد، نیر، تفت، هنزا و بهاباد بافته و ادامه فرایند دوخت و تخت‌کشی توسط مردان انجام می‌شود.

مخمل‌بافی

مخمل نوعی پارچه نفیس و گران‌بها بوده که از دیرباز نزد درباریان و اشراف جایگاه ویژه‌ای داشته است. امروزه هم این پارچه در تهیه سجاده، روتختی، لباس و پرده‌دوزی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در مخمل بافی از ابریشم طبیعی مرغوب استفاده می‌شود.

سفال و سرامیک

خاک اصلی‌ترین عنصر در دسترس شهر کویری یزد هم دستمایه‌ای برای خلق آثار شگفت‌آور هنری قرار گرفته است. خرده سفال‌های رنگینی که در نارین قلعه مربوط به دوران ساسانیان یافت شد سابقه درخشان سفالگری در میبد یزد را به‌خوبی نشان می‌دهد. میبد یزد هنوز هم با تولید سه نوع سفال ساده لعاب‌دار، بدون لعاب، کاشی و سرامیک مرکز اصلی سفالگری و کاشی سازی استان شناخته می‌شود. طرح خورشید خانم، مرغ و ماهی اصلی‌ترین و منحصربه‌فردترین نقوشی است که در دل صنایع سفالین میبد رخ‌نمایی می‌کنند.

طلاسازی

اگرچه طلای 18 عیار مبنای استانداردی در خریدوفروش طلا به شمار می‌رود اما در یزد طلای 22 و 24 عیار پرطرفدارتر است. از طرح‌های معروف مصنوعات طلای یزد می‌توان به هل و گل، کونیک، زنجیرهای چینابی، ملیسه، خشخاشی و رنجیر پوست‌ماری اشاره کرد.

زرگری

در عصر شاهان و شاهزادگان شهر یزد یکی از مراکز اصلی زرگری و تولید جواهرآلات شناخته می‌شد. زرگران یزدی از گذشته‌های دور از تلفیق سنگ‌های قیمتی با نقوش هندسی و نمادین زیورآلات ارزنده‌ای را تولید کرده‌اند. اگرچه امروزه شکل سنتی زرگری یزد جای خود را به زرگری صنعتی داده است اما هنوز هم تولیدات چشم‌نواز این شهر حرف‌های بسیاری در عرصه هنر زرگری دارند. در بازار خان یزد راسته مخصوص زرگران وجود دارد که با رفتن به این بازار با مغازه‌های پرزرق‌وبرق زیورآلات مواجه خواهید شد.

ظروف مسی

در سفر به یزد، قدم زدن در بازار قدیمی مسگران یزد حال‌وهوای خاصی به انتظار شما نشسته است. در این بازار می‌توانید انواع مصنوعات مسی از وسایل تزئینی تا قوری و کتری را مشاهده کنید. از آنجایی‌که در این سال‌ها تمایل به استفاده از ظروف مسی رو به افزایش است، تهیه ظروف مسی بادوام کیفیت این شهر به‌عنوان سوغات هدیه ارزشمندی محسوب می‌شود.

سوغات خوراکی یزد | شکم‌گردی در میان خوشمزه‌های یزدی

کیک یزدی

کیک یزدی، از آن دسته سوغاتی‌هایی است که نیاز به معرفی ندارد. اگر می‌خواهید طعم واقعی این کیک را در شهر زادگاهش با اصیل‌ترین عطر ممکن بچشید، کافی است سری به قنادی‌های شهر بزنید.

باقلوا یزدی

سبک و سیاق تهیه باقلوا در ایران از شهری به شهر دیگر متفاوت است. باقلوای این شهر هم تفاوت‌هایی ازنظر مراحل تهیه، مواد اولیه و شکل ظاهری با انواع قزوینی، تبریزی و… دارد. این خوشمزه یزدی به شکل‌های بشقابی، لوزی و مربع در طعم‌های نارگیلی، بادامی و پسته‌ای تهیه می‌شود.

قطاب یزدی

در بین دلدادگان شیرینی قطاب یزد یکی از سرآمدترین و پرآوازه‌ترین سوغاتی‌های یزد شناخته می‌شود. حجمی از پودر بادام و هل درپوششی آردی بقچه پیش شده و پودر قند پاشیده شده بر روی آن، عطر لذیذ و فراموش‌نشدنی را در کام شما پراکنده می‌کند.

لوز

اگرچه لوز در شهرهای دیگر هم طبخ می‌شود ولی عطروطعمی که دستور پخت یزدی به این شیرینی می‌دهد چیز دیگری است. این شیرینی لوزی شکل در طعم‌های پسته‌ای، نارگیلی، بیدمشک و بادامی تهیه می‌شود. این شیرینی معطر از معروف‌ترین و لذیذترین شیرینی‌هایی است که در اکثر قنادی‌های سنتی یزد وجود دارد.

بیشتر بخوانید: شیرینی های تبریز

پشمک یزد

پشمک این شیرینی پرطرفدار در یزد با عطر و مزه متفاوت‌تری ازآنچه تاکنون خورده‌اید، تهیه و سرو می‌شود. این خوشمزه سبک در قنادی‌های یزدی در طعم‌های مختلف زعفرانی، کاکائویی و قهوه‌ای به فروش می‌رسد و قیمت بسیار مناسبی دارد.

حاجی‌بادام

حاجی‌بادامی علاوه بر اسم بامزه‌اش طعم و عطر خوبی دارد و ازآنجایی‌که خیلی کوچک است به‌عنوان جایگزینی برای قند، نوشیدن چای را دل‌چسب‌تر می‌کند. این شیرینی خوشمزه در شهرهای دیگر هم پخته می‌شود و قیمت نسبتاً مناسبی دارد.

خاتون‌پنجره (نان مُنَقّا)

این شیرینی بسیار ساده که بانوان یزدی در تهیه آن تبحر زیادی دارند، اغلب برای پذیرایی از میهمان تهیه می‌شود. این شیرینی با مواد اولیه بسیار در دسترس مثل آب، آرد، شکر، تخم‌مرغ، پودر نشاسته و روغن و با استفاده از قالب‌های مخصوص نان‌پنجره‌ای طبخ می‌شود.

فالوده یزدی

فالوده شیرازی بیش از نوع یزدی در بین مردم شناخته شده است اما نوع یزدی آن به‌ویژه اگر در روزهای گرم سال سرو شود، موجی از تفاوت را در کامتان به راه می‌اندازد. فالوده یزدی (همان ماقوتک در گویش محلی) با آب، نشاسته، تخم شربتی، گلاب و زعفران و گاهی شیره تهیه می‌شود.

نان برنجی

نان برنجی در شهرهای دیگر ایران هم طبخ می‌شود اما نان برنجی یزدی متفاوت‌تر از انواع قزوینی و کرمانشاهی است. نان برنجی یزدی از موادی مثل آرد برنج و گندم، تخم‌مرغ، شکر، گلاب و زعفران در دو نوع ساده و زعفرانی به فروش می‌رسد.

سوهان خانی و آردی

اگرچه قم مهد تولید سوهان شناخته می‌شود اما سوهان خانی و آردی از انواع باکیفیت سوهان هستند که با استفاده از آرد، روغن حیوانی و مغزهای مختلف در شهر یزد تولید می‌شوند. این سوهان علاوه بر طعم فوق‌العاده ارزش غذایی بالایی دارد و بسیار انرژی‌زاست.

نان سوروک

نان سوروک یک نان لذیذ خانگی است که توسط بانوان یزدی برای پذیرایی در شب‌نشینی طبخ می‌شود. بنا به تجربه محلی‌ها بهترین زمان استفاده از این نان‌روغنی زمانی است که به‌صورت داغ و به همراه پنیر و سبزی مصرف شود.

نقل

نقل به دلیل حجم کوچک، عطروطعم شیرین محبوبیت خوبی نزد ایرانیان دارد. اگرچه در اغلب شهرهای ایران تولید می‌شود اما نقل یزد در خوشمزگی و تازگی سرآمد است. نقل‌های یزدی با مغزها و طعم‌های متفاوتی عرضه می‌شود.

نبات

یزد هم مانند مشهد نبات‌های باکیفیت و مرغوبی دارد که در انواع کاسه‌نبات، شاخ نبات، پرده نبات (بسیار ترد و نازک) و نبات چوبی به فروش می‌رسد.

قند

نوع خاصی از قند که با روش مخصوص یزدی‌ها تهیه می‌شود، نسبت به سایر انواع قند بسیار لذیذتر است و به‌محض قرار گرفتن در دهان آب می‌شود.

گیاهان دارویی

این روزها افزایش گرایش به طب سنتی بازار کار عطارها را سکه کرده است؛ اما همیشه یکی از دغدغه‌های طرفداران این طب تازگی و اصل بودن محصولات بوده؛ عطاری‌های جدید و قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد که با مراجعه به آن‌ها می‌توانید گیاهان دارویی موردنظرتان را با بهترین کیفیت پیدا کنید. همچنین کوچه مازاری یزد به دلیل تولید حنای مرغوب در حناسابی‌هایش بسیار معروف شده است.

ارده کنجد و حلوا ارده

ارده کنجد و حلوا ارده از مقوی‌ترین صبحانه‌ها و زینت‌بخش سفره‌های ایرانی هستند که مرغوب‌ترین نوع آن‌ها در اردکان یزد تولید می‌شود. این صبحانه مقوی به دلیل وجود کنجد و به لطف چاشنی‌های معطر بسیار لذیذ و انرژی‌زا برای شروع یک صبح دل‌انگیز است.

روغن کنجد

تهیه روغن کنجد اصل با توجه به تشخیص سخت اصل‌وفرع بودن محصول موضوعی چالش‌برانگیز است. اردکان یزد نیز مرکز تولید روغن کنجد باکیفیت در استان محسوب می‌شود.

رب انار

رب انار یزد هم محصول انار خوش‌رنگ باغ‌های شهر و هنر مردم شهر محسوب می‌شود که در فصول مختلف سال در دسترس است. این رب نسبت ب سایر انواع رب انار کمی رقیق‌تر بوده و برای متعادل کردن طعم آن از چندین قطعه کدو استفاده می‌شود.