مراسم زار، آیین رهایی از ارواح پلید

اگر از طرفداران فیلم‌های ترسناک هالیوودی باشید، با قصه جذاب تسخیر بدن انسان توسط ارواح پلید و جنیان هم آشنا هستید. یک مراسم بومی را فرض کنید که افراد در آن مشغول به‌جا آوردن رسومی هستند تا بدن بیماران را از تسخیر جنیان و ارواح پلید رهایی دهند. شاید در نگاه اول فکر کنید این تصاویر را فقط می‌توان در فیلم‌های معروف «جن‌گیر» یا «احزار ارواح» دید؛ اما اگر بگوییم در شهرهای جنوبی ایران مراسمی با عنوان زار با همین هدف برگزار می‌شود باور می‌کنید؟ در شهرهای جنوبی ایران، به‌ویژه شهرهای ساحلی در استان هرمزگان، مردم باور دارند که جن‌ها، دیو‌ها و ارواح بد به‌صورت باد ظاهر می‌‎شوند و با تسخیر بدن افراد موجب مریضی آن‌ها می‌شوند؛ این مردم برای رهایی افراد از این شرایط مراسمی را با آیین و رسوم خاص برگزار می‌کنند که «زار» نام دارد. برای آشنایی بیشتر با این مراسم ترسناک تا پایان این مقاله همراه ما باشید و البته سعی کنید این نوشته را در تنهایی و تاریکی شب مطالعه نکنید. حالا که حسابی ترسیدید برای مطالعه این مقاله حسابی آماده هستید؛ پس همراه ما باشید.

معرفی مراسم زار

زار در واژه به معنی پریشان‌حال و بیچارگی است؛ اما در باور مردم جنوب، معنایی سنگین‌تر و متفاوت‌تر دارد. زار، نام یکی از خطرناک‌ترین  بادها از جاهایی همچون سواحل شرقی آفریقا، زنگبار، سومالی، حبشه، عربستان و هند است؛ بر اساس این باور زار‌ها در واقع همان جن‌ها، دیو‌ها و ارواح پلید هستند که به‌شکل باد ظاهر می‌‎شوند و افراد را بیمار و مرکب خود می‌کنند. هر باد هم درمان‌گر مخصوص به خود را دارد ک «بابا» یا «ماما» نام دارند. در مراسم زار این درمانگران که اهل هوا هستند و پیش‌تر خود درگیر این بادها شده‌‌اند با انجام آیینی تلاش می‌کنند فرد بیمار را از این بادها رهایی دهند و به بیانی دیگر «به زیر آوردن» بادها را انجام دهند.

کتاب «اهل هوا» به قلم غلامحسین ساعدی

کتاب اهل هوا به نوشته غلامحسین ساعدی، در دو قسمت مهم و اساسی نوشته شده که قسمت اول برگرفته از یادداشت‌های دور و اطراف ساحل‌نشینان جنوب ایران و قسمت دوم درمورد نوع بادهایی است که اهل هوا با آن درگیر می‌شوند. در مقدمه‌ای که جمشید بهنام، جامعه‌شناس و از نویسندگان تاریخ ایران کمبریج بر این کتاب نوشته، این کتاب مجموعه‌ای از یادداشت‌های مسافری دقیق و کنجکاو و بر اساس مشاهدات مستقیم عنوان شده است. بر اساس این کتاب بادها بیشتر به سراغ افراد فقیر، ملوان‌ها و ماهی‌گیران می‌روند و افراد ثروتمند کمتر مورد هجوم این بادها قرار می‌گیرند. در این کتاب، ساعدی نیم‌نگاهی به عادات و فرهنگ مردم جنوب دارد و تاکید دارد که مردم جنوب اثر همین سفرها و هم‌نشینی با مرزشینان خاک‌های دیگر از جمله کشورهای آفریقایی و هند، از فرهنگشان نیز تاثیر پذیرفته‌اند و برخی جنبه‌های فرهنگ نواحی ساحلی جنوب، از آداب و سنن عربی و هندی  گرفته شده است؛ برای مثال آیین‌هایی مشابه مراسم زار، در کشورهای عربی، آفریقایی و هند نیز دیده می‌شود.

آداب و روسم مراسم زار

ماما زار یا بابا زارها بدن فرد مبتلا را می‌شویند و سپس به‌مدت هفت روز مانع دیدار فرد با سگ، مرغ و هیچ جنس مخالفی اعم از محرم یا نامحرم می‌شوند؛ در این دوران حجاب همچنین بدن فرد مبتلا را با داروها و گیاهان مخصوص می‌پوشانند. بعد از این دوره خاک هفت راه را با هفت برگ گیاه بی‌خار مخلوط می‌کنند و آن را بر بدن بیمار قرار می‌دهند و سپس انگشتان شست پای وی را با موی بز می‌بندند؛ در ادامه مقداری روغن ماهی را زیر بینی بیمار می‌کشند و چند تار موی بز هم می‌سوزانند و زیر بینی وی می‌گیرند. در مرحله بعد بابا زار یا ماما زار، با چوب خیزران به تن فرد بیمار می‌زنند تا جن از تن فرد بیمار خارج شود. اما برای خروج باد از سر بیمار باید مراسم زار را برگزار کنند. روز پیش از مراسم زار، زنی از اهل هوا باشد، خیزران به‌دست می‌گیرد؛ در خانه‌ها را می‌زند و از اهل هوا دعوت می‌کند تا در مراسم شرکت کنند. می‌خوانند.

قبل از شروع مراسم، سفره‌ای پهن می‌کنند که در آن نذر و قربانی تدارک دیده شده. در ادامه مراسم با انجام آیین خاصی از زارها می‌خواهند خواسته خود را مطرح کنند و حرف بزنند. بیمار در یک محیط باز، در محیصی که اهل هوا گرد هم نشسته‌اند، در کنار بابا زار می‌نشیند و بعد از گذشت مدتی از آغاز مراسم شروع به لرزش می‌کند تا اینکه سر وی در هنگام اوج مراسم به‌صورت مستمر تکان می‌خورد. بر اساس باور مردم بومی این تکان‌ها به‌دلیل جابه‌جا شدن باد در بدن شخص است.

این مراسم رسوم خاص خود را دارد؛ برای مثال افراد هنگام ورود به مجلس کفش‌های خود را بیرون می‌گذارد و بدون سلام کردن می‌نشیند؛ معمولا افراد صحبت نمی‌کنند و استکان قهوه و یا چای زمین گذاشته نمی‌شود و در طول زمان مراسم هیچ‌کس نباید از مراسم خارج شود. در ادامه و در هنگام انجام آیین‌ها، بابا زار با باد صحبت می‌کند و از او علت تسخیر بیمار را جویا می‌شود؛ باد نیز به زبانی خاص که فقط بابا زار متوجه می‌شود، درخواست خود را بیان می‌کند. اگر درخواست زار موضوعی باشد که بیمار توان انجام آن‌را نداشته باشد  تکه پارچه‌ای را به بازوی شخص می‌بندند تا از زار زمان بیشتری را برای انجام درخواست، طلب کنند.

موسیقی زار

بر اساس باوری که وجود دارد، زارها از طریق سازها به مراسم راه پیدا می‌کنند و از طریق موسیقی می‌توان با بادها ارتباط برقرار کرد. بیشتر سازهایی که در مراسم زار مورد استفاده قرار می‌گیرند، سازهای کوبه‌ای است. بر این اساس و به‌این دلیل که موسیقی در این مراسم جایگاه مهمی دارد به‌تعداد زارها آهنگ وجود دارد و افراد برای تبرکی دست خود را به روی سازها و صورت خود می‌کشند. بابا زار یا ماما زار در شروع مجلس به سراغ ساز مودندو (بزرگ‌ترین دهل اهل هوا) می‌روند یا با دهل‌های بزرگ در صدر مجلس قرار می‌گیرند. تمام سازها در مراسم باید در یک ردیف باشند.

موسیقی مراسم نیز ترتیب خاص خود را دارد؛ در آغاز بابا زار شروع به نواختن می‌کند و هنگامی که این نواختن اوج گرفت باقی نوازندگان هم به او می‌پیوندند؛ در ابتدا آواز عربی می‌خوانند و به‌تدریج به‌زبان مخصوص مردم جنوبی آوازی را آغاز می‌کنند.

اقامت در جنوب با هومسا

اگر به تجربه حضور در این دست از مراسم جنوبی علاقه‌مند هستید می‌توانید به شهرهای جنوبی سفر کنید و ضمن بازدید از جاهای دیدنی آن سری هم به این مراسم بزنید. البته یکی از فاکتورهای بسیار مهم که در هر سفری باید به آن توجه کنید، اقامت در آن شهر است. شما با مراجعه به سایت هومسا، از میان تایپ‌های مختلف اقامتی مانند هتل، بومگردی، بوتیک هتل، سوئیت و ویلا می‌توانید بهترین گزینه را انتخاب کنید. اجاره ویلا و سوئیت متناسب با بودجه و سلیقه شما به‌راحتی در هومسا امکان‌پذیر است.

کلام آخر

قطعا یکی از ارزشمندترین آداب و فرهنگی که می‌توان در این مرزوبوم یافت، فرهنگ مردم جنوب کشور است. مردمی خون‌گرم و دوست‌داشتنی که اخلاق پسندیده مهمان‌نوازی آن‌ها بر کسی پوشیده نیست. قطعا این مهمان‌نوازی تنها مزیت شهرهای جنوبی کشور نیست و مراسم و جشن‌های خاص آن در کنار جاهای دیدنی همچون جاهای دیدنی قشم ازجمله جنگل حرا یا دره ستارگان، جاهای دیدنی بندرعباس، جزایر خلیج فارس و … می‌توانند دلایلی مهم برای سفر به این خطه گرم باشد. یکی از این جذابیت‌های جنوبی مراسم کهن زار است که عده بسیاری از برگزاری آن با چنین آداب و رسومی بی‌اطلاع هستند. ما در این مقاله تلاش داشتیم شمارا با این مراسم جذاب و البته ترسناک آشنا کنیم. اگر شما از مراسم زار تجربه و یا خاطراتی دارید در قسمت نظرات با ما و همراهان هومسا به اشتراک بگذارید.